Μια πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία αποκάλυψε πως το ένα τρίτο των έφηβων κοριτσιών δεν νομίζουν πως είναι αρκετά έξυπνες για να ακολουθήσουν μία καριέρα στις επιστήμες ή για να αποκτήσουν διοικητικές θέσεις.
Οι γυναίκες εξακολουθούν να υπο-εκπροσωπούνται στους τομείς STEM, ενώ οι έρευνες καταδεικνύουν πως αν το μισό ανθρώπινο δυναμικό μίας χώρας δεν είναι παραγωγικό, τότε υπάρχουν θλιβερές επιπτώσεις στην οικονομία. Είναι σημαντικό λοιπόν να προβάλουμε γυναικεία πρότυπα σε θέσεις υψηλού επιπέδου, επιστημονικές, κυβερνητικές και επιχειρηματικές και είναι από τους βασικούς λόγους πίσω από την θεσμοθέτηση ολοένα και περισσότερων βραβείων γυναικείας επιχειρηματικότητας, έρευνας, τη συγκρότηση ομάδων ενίσχυσης των γυναικών σε καίριες θέσεις και κινήτρων για την ένταξη των γυναικών στους τομείς STEM.
Η προσπάθεια για την ισότητα των φύλων αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτικής έρευνας και καινοτομίας. Από το 2003, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδίδει την μελέτη “She Figures” με την οποία παρακολουθεί τις εξελίξεις σχετικά με τη σταδιοδρομία, τη λήψη αποφάσεων και, πιο πρόσφατα, τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνεται υπόψη η διάσταση του φύλου στο περιεχόμενο έρευνας και καινοτομίας.
Όλο και περισσότερο, οι Ευρωπαίες υπερέχουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση παρόλα αυτά όμως οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόνο το ένα τρίτο των ερευνητών και περίπου το ένα πέμπτο των ανώτατων ακαδημαϊκών βαθμών (βαθμού Α). Αν και ο αριθμός των γυναικών επικεφαλής των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε από 15,5% το 2010 σε 20% το 2014, υπάρχει σαφώς ακόμη πολύς δρόμος πριν φθάσουμε στην ισότητα των φύλων στα ευρωπαϊκά επαγγέλματα έρευνας και καινοτομίας.
Η τελευταία έρευνα “She Figures” που πραγματοποιήθηκε το 2015 αποκαλύπτει, επίσης, ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανόν να εργάζονται με μερική απασχόληση ή/και επισφαλείς συμφωνίες και επίσης δεν κατέχουν υψηλές βαθμίδες σε κυβερνητικά , ερευνητικά ή επιχειρηματικά πόστα ή επιτροπές.
Όσον αφορά την Έρευνα στην Ελλάδα, αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα του She Figures 2015 κατέδειξε πως το 44% των κατόχων διδακτορικού τίτλου στην Ελλάδα είναι γυναίκες, οι γυναίκες ερευνήτριες είναι το 36,7% του συνόλου των ερευνητών ενώ ο κοινοτικός μέσος όρος είναι 33%, σε 48% ανέρχεται το σύνολο των Ελληνίδων σε κυβερνητικούς φορείς σε σχέση με τους άντρες (ο μεσος όρος στην ΕΕ είναι 42%) ενώ δυναμική είναι η παρουσία τους και στις ελληνικές επιχειρήσεις με ποσοστό 30,8% (στην ΕΕ ο μέσος όρος είναι 19,7%).
Δυστυχώς όμως με βάση την Ερευνα She Figures 2015 διαπιστώνουμε ότι οι Ελληνίδες δεν βρίσκονται σε υψηλές κυβερνητικές, επιστημονικές, επιχειρηματικές θέσεις ή επιτροπές. Συγκεκριμένα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 35% των γυναικών βρίσκονται στην βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή σε σχέση με 65% των ανδρών, ενώ στη βαθμίδα του Καθηγητή η ψαλίδα ανοίγει περισσότερο και οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 20% έναντί του 80% των ανδρών (Εικόνα 1). Μόνο το 13% των γυναικών τελούν ως Πρόεδροι Ακαδημαϊκών Τμημάτων σε σχέση με το 20% του μέσου όρου της ΕΕ.
Αντίστοιχη είναι και η εικόνα και στην Επιχειρηματικότητα. Μόνο 11% των γυναικών είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου Εταιρειών σε σχέση με το 28% του Κοινοτικού μέσου όρου, ενώ μόλις το 5% των γυναικών διατελούν ως Διευθύνοντες Σύμβουλοι σε σχέση με το 22% στην ΕΕ (Εικόνα 2).
Ποιοι όμως είναι οι λόγοι που κρατούν
τη γυναίκα μακριά από τις υψηλές αυτές θέσεις;
Η συμβολή της οικογένειας στην ισότητα
Κάπου στο δημοτικό, τα κορίτσια σταματούν να πιστεύουν ότι μπορεί να γίνουν Πρωθυπουργοί, επιστήμονες, αστροναύτες, διανοούμενοι, μηχανικοί, διευθύνοντες σύμβουλοι σε εταιρείες και τόσα αλλά. Γιατί τι άλλο θα μπορούσαμε να πιστέψουμε όταν με βάση τις στατιστικές είναι 3 φορές λιγότερο πιθανό σε σχέση με τα αγόρια να μας προσφέρουν ένα παιχνίδι που είναι σχετικό με την επιστήμη; Και όταν είναι 2 φορές πιο πιθανό να ψέξουν οι γονείς μας στο ίντερνετ τη φράση: “Είναι ο γιος μου χαρισματικός;” παρά τη φράση: “Είναι η κόρη μου χαρισματική;”. Πρέπει να βλέπουμε έξυπνες γυναίκες και να καταλαβαίνουμε πώς έφτασαν εκεί που είναι. Να φανταζόμαστε τον εαυτό μας να κάνει ότι κάνουν εκείνες. Η οικογένεια είναι ο πιο σημαντικός θεσμός που μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανισότητας.
ΘΑ μοιραστώ την προσωπική μου ιστορία μαζί σας. Μεγάλωσα πιστεύοντάς ότι μπορώ να καταφέρω τα ΠΑΝΤΑ! Τον πιο σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η οικογένεια μου γιατί τα δικά μου παιχνίδια ήταν τρακτέρ και lego και επίσης οι γονείς μου με ενθάρρυναν να ακολουθώ επιστημονικές δραστηριότητες, κάτι που μου άρεσε πολύ.
Εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξε το σχολείο μου, το Αρσάκειο, ένα σχολείο για κορίτσια με μεγάλη ιστορία στην εκπαίδευση των γυναικών. Συγκεκριμένα έδινε στην κάθε μαθήτρια την ευκαιρία να βρει την κλήση της και από νωρίς δινόταν έμφαση στην κατεύθυνση π.χ. για εμένα στην τεχνολογική κατεύθυνση.
Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν η οικογένεια να προσφέρει στα παιδιά της όσο μπορεί διάφορες επιλογές παιχνιδιών και να αφήνει τα παιδιά να αποφασίζουν μόνα τους με τι αποφασίζουν να παίξουν ή να απασχοληθούν. Επίσης, οι γονείς δεν πρέπει να επιφορτίζουν τα παιδιά με στερεότυπα και προκλήσεις που οι ίδιοι αντιμετώπισαν. Αν η κόρη τους θέλει να εγγραφεί στην τοπική ομάδα ποδοσφαίρου ή να παίξει μποξ θα πρέπει να μπορεί να το επιλέξει.
Εκτός από την οικογένεια λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, τρεις είναι οι παράγοντες που “εμποδίζουν” τη γυναίκα από την ανέλιξη σε υψηλόβαθμες θέσεις:
– Πρώτον: το ότι οι γυναίκες έχουν να αντιμετωπίσουν τα στερεότυπα της κοινωνίας και τον ανταγωνισμό των ανδρών όταν πρόκειται να αναλάβουν μία καίρια θέση.
– Δεύτερον: εμπόδιο μπορεί να είναι το τι πιστεύουν οι ίδιες οι γυναίκες για τις δυνατότητές τους. Οι γυναίκες από τη φύση τους δεν “διεκδικούν” με αποτέλεσμα όταν έρχεται η στιγμή για να κάνουν το βήμα για να αναλάβουν μία αρχηγία να μην το τολμούν.
– Τρίτον: οι γυναίκες στην μέση περίπου της καριέρας τους αποφασίζουν να κάνουν οικογένεια και να αφοσιωθούν στα παιδιά τους ένα πολύ σημαντικό μέρος του χρόνου τους.
Μετά την απομάκρυνση από την έρευνα ή την επιχειρηματικότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι δύσκολο να επανέλθεις με βάση τους ραγδαίους ρυθμούς της κοινωνικής εξέλιξης. Θα πρέπει όμως οι γυναίκες που διέκοψαν την δραστηριότητα τους για να κάνουν οικογένεια, να έχουν τη δυνατότητα να επανέλθουν. Έτσι, θα πρέπει να προβλεφθούν συγκεκριμένα κονδύλια στο καινούριο ΕΣΠΑ, τα οποία θα αποσκοπούν στην επανένταξη των γυναικών στην έρευνα και στην επιχειρηματικότητα, όπως άλλωστε γίνεται αυτή τη στιγμή στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τα Reintegration Grants που έχουν θεσμοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα οποία αποσκοπούν στην επανένταξη των γυναικών στην Έρευνα μετά τη δημιουργία οικογένειας. Επιπρόσθετα, μεγάλο ρόλο παίζει η επιλογή ενός συντρόφου ο οποίος θα μοιράζεται τις υποχρεώσεις και θα δρα υποστηρικτικά στην καριέρα της συντρόφου του.
Συμβουλές για τα κορίτσια που θέλουν να ασχοληθούν με τους τομείς STEM
Στα κορίτσια που θέλουν να ασχοληθούν με την επιστήμη και την τεχνολογία, θα έλεγα πως η επιστήμη δεν έχει φύλο και πως κάθε κορίτσι πρέπει να επιμείνει στην κατεύθυνση που έχει επιλέξει. Αν αγαπάς αυτό που κάνεις, θα πετύχεις αναμφίβολα.
Οι φυσικές επιστήμες απαιτούν σκληρή δουλειά, σπουδές και ανεκτικότητα σε διαρκείς δυσκολίες, κριτική και περιστασιακή αποτυχία, αλλά τελικά προσφέρουν υψηλά τεχνολογικά επιτεύγματα στην κοινωνία μας κι έχουν εξαιρετική επαγγελματική αποκατάσταση. Ποτέ δεν αντιμετώπισα δυσκολία επειδή είμαι γυναίκα.
Πιστεύω πως το πιο μεγάλο “μυστικό” της επαγγελματικής επιτυχίας είναι να υπάρχει ένας καλά καθορισμένος στόχος και πολύς ενθουσιασμός. Η εύρεση αυτού του στόχου είναι το πρώτο πιο σημαντικό βήμα για την επίτευξή του. Η επιλογή του επαγγελματικού στόχου μας πρέπει να γίνεται πάντα με βάση τα όνειρά μας, τις επιθυμίες μας, τις φιλοδοξίες μας, τις ικανότητες μας, αλλά και τις ανάγκες της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούμαστε.
Στη συνέχεια θα πρέπει να φτιάξουμε ένα καλά δομημένο πλάνο για να αναπτύξουμε τις δεξιότητες που απαιτούνται και να “χτίσουμε” το βιογραφικό μας προς αυτό το στόχο. Για παράδειγμα, ο δικός μου στόχος ήταν να γυρίσω στην Ελλάδα ως Ερευνήτρια ή Καθηγήτρια Πανεπιστημίου, κάτι φαινομενικά πολύ δύσκολο. Έτσι μετά τις σπουδές μου φρόντισα να εργαστώ πολύ μεθοδικά σε αναγνωρισμένα Πανεπιστήμια του εξωτερικού (Χαϊδελβέργη, Γεηλ) με αποτέλεσμα να έχω σημαντικές δημοσιεύσεις και να αποκτήσω υψηλού βαθμού τεχνογνωσία που δεν υπήρχε στην Ελλάδα.
Ταυτόχρονα, ανέπτυξα το επιστημονικό δίκτυο μου στην Ελλάδα δίνοντας ομιλίες στις διακοπές μου στα Πανεπιστήμια της χώρας, συγγράφοντας κοινές ερευνητικές προτάσεις με Έλληνες Ερευνητές, και λαμβάνοντας μέρος σε συνέδρια ώστε να γίνει γνωστό το έργο μου. Σιγά σιγά έγινα γνωστή στον ελληνικό ερευνητικό χώρο και μετά από 5 χρόνια συνεργασιών με διαφόρους Έλληνες ερευνητές άνοιξε μία θέση στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών σχετική με το αντικείμενο μου.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε αυτό που ονειρευόμαστε αρκεί να το προσπαθήσουμε με σωστά σχεδιασμένα βήματα και να θυμόμαστε να το διεκδικούμε!
Μια σημαντική διάκριση με την οποία τιμήθηκα πριν 3 χρόνια ήταν το ευρωπαϊκό βραβείο “PRACE Ada Lovelace”. Η βράβευση αυτή ήταν μεγάλη τιμή για μένα και τη χώρα, γιατί αναγνωρίζεται η ελληνική προσπάθεια και το ελληνικό ερευνητικό έργο. Ήταν η πρώτη φορά που απονεμήθηκε αυτό το βραβείο, το οποίο τιμά γυναίκες με σημαντική συνεισφορά στην έρευνα. Η βράβευση αυτή είχε μεγάλη απήχηση στην Ελλάδα και αποτέλεσε το αντικείμενο πολυάριθμων άρθρων και συνεντεύξεων που παρουσιάστηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο αλλά και στην τηλεόραση.
Μέσω της δημοσιότητας που έλαβε η βράβευση μπόρεσα να επικοινωνήσω με τους δημοσιογράφους και να συμβάλλω στην αναγνώριση των ερευνητικών δραστήριων στην Ελλάδα. Το βραβείο βοήθησε επίσης να αυξηθεί η προβολή της Έρευνας στο ευρύ κοινό, και να συνειδητοποιήσουν οι πολίτες πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η έρευνα για την ανάπτυξη προϊόντων που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή.
Ελπίζω ότι μπορώ να είμαι ένα πρότυπο για τους νέους ανθρώπους και ειδικά για τις νέες κοπέλες δείχνοντάς τους ότι μπορούν να κάνουν τη διαφορά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων μέσα από μια καριέρα στην επιστήμη. Και ελπίζω επίσης με αυτό να μπόρεσα να εμπνεύσω κι άλλες Ελληνίδες ερευνήτριες σ’ αυτό τον τομέα.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για την ισότητα;
Ο κάθε ένας από εμάς στον τομέα του μπορεί να κάνει την διαφορά και οι δράσεις αυτές πρέπει να γίνονται καθημερινά και όχι μόνο στις επετείους όπως η “Ημέρα της Γυναίκας”.
Πρέπει να αποτελούμε εμείς οι ίδιοι πρότυπα για τις γυναίκες και μέσα από τις πράξεις μας να προάγουμε την ισότητα σε κάθε μας βήμα. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναλάβουμε μία θέση μέντορα σε οργανωμένα δίκτυα γυναικείων μεντόρων όπως το iforU και το Women On Top και να αναλάβουμε δράσεις που προωθούν τη γυναίκα σε καίριες θέσεις στον τομέα μας.
Στην περίπτωσή μου, από την θέση μου σαν Αναπληρωτής Αρχισυντάκτης του περιοδικού Journal of Chemical Information and Modeling της Αμερικάνικης Εταιρείας Χημείας, συνδιοργάνωσα την έκδοση ενός ειδικού τεύχους με τίτλο “Women in Computational Chemistry”. Στόχος του τεύχους ήταν όχι μόνο να είναι μια πλατφόρμα για τη διάδοση των εξαιρετικών επιστημονικών εργασιών από γυναίκες, αλλά επίσης, να δημιουργήσουμε εμπνευσμένα παραδείγματα γυναικείων προτύπων και να καταδείξουμε ένα δίκτυο γυναικών που θα επιφέρει την αλλαγή για τη νέα γενιά των γυναικών στην επιστήμη στον τομέα της Υπολογιστικής Χημείας. Το εγχείρημα αυτό χαιρετίστηκε με μεγάλη ανταπόκριση από την επιστημονική κοινότητα αφού στο τεύχος αυτό λάβαμε 150 άρθρα, το υψηλότερο ποσοστό παραδόσεων άρθρων για ένα τεύχος στα 58 έτη λειτουργίας του περιοδικού!
Τέλος, θα πρέπει και οι ίδιες οι γυναίκες να δεχθούν να βοηθηθούν από τέτοια δίκτυα και ευκαιρίες που τους παρουσιάζονται, αλλά και να προσπαθούν να αποτελούν και οι ίδιες μέντορες/πρότυπα για τη νέα γενιά γυναικών που τώρα ξεκινά στον επαγγελματικό στίβο.
Τι σημαίνει τελικά ισότητα;
Το ότι άνδρες και γυναίκες θα πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα και ίδια πρόσβαση στις κοινωνικές δομές δε σημαίνει ότι είμαστε και ίδιοι. Οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν πολύ διαφορετικές ποιότητες που μας κάνουν ξεχωριστούς.
Γυναικεία χαρακτηριστικά όπως η ευαισθησία, η τρυφερότητα, η συμπόνια, η στοργή, η ενσυναίσθηση, η συναισθηματική πολυπλοκότητα είναι εξαιρετικά θετικά, όμως στη σύγχρονη κοινωνία τείνουν να θεωρούνται αδυναμίες, με αποτέλεσμα πολλές φορές οι γυναίκες να παραμερίζουν τη γυναικεία τους μεριά και σε θέσεις εξουσίας να μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους σε αντρική. Ίσως η αλλαγή του να ενσωματώσουμε τα γυναικεία ποιοτικά χαρακτηριστικά μέσα στους χώρους της εξουσίας και της κοινωνίας, να είναι η αλλαγή που πρέπει να διεκδικήσουμε στη συνέχεια. Ταυτόχρονα, να φροντίζουμε να απελευθερωθεί η γυναίκα απ’ τα στερεότυπα του ρόλου της χωρίς να χάσει τις εγγενείς ποιότητές της και να τη στηρίζουμε για την ισορροπία μεταξύ δουλειάς και οικογένειας ώστε να διεκδικεί τις επιθυμίες της με ελευθερία έκφρασης.
Εν κατακλείδι: Μόνο όταν δεν θα γιορτάζουμε πια την ημέρα της γυναίκας ή δε θα χρειαζόμαστε ειδικά γυναικεία βραβεία, γιατί οι γυναικείες ποιότητες θα θεωρούνται αυτονόητο κομμάτι της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, θα έχουμε επιτύχει την πραγματική ισότητα!
