Ο πόλεμος στην Ουκρανία βλάπτει σοβαρά τις Διαστημικές αποστολές

Ένα ευρύ φάσμα διαστημικών αποστολών αναβάλλεται ή ακυρώνεται λόγω της κλιμάκωσης της έντασης στο έδαφος μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Οι κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ και η ΕΕ οδηγούν τη Ρωσία στο να αλλάζει ή να ακυρώνει τα σχέδιά της που σχετίζονται και με το Διάστημα. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν τις διεθνείς συνεργασίες και τις διαστημικές αποστολές ρωσικών πυραύλων. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια από τα έργα που επηρεάζονται:

ExoMars rover

Η αποστολή ExoMars είναι μια συνεργασία μεταξύ τoυ Ευρωπαϊκoύ Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας Roscosmos. Πρόκειται για μια αποστολή στον Άρη ενός τροχιακού οχήματος και ενός ρόβερ. Το τροχιακό βρίσκεται ήδη στον Κόκκινο Πλανήτη από τα τέλη του 2016, αλλά το rover Rosalind Franklin προγραμματιζόταν για εκτόξευση τον Σεπτέμβριο του 2022. Όμως ο πόλεμος στην Ουκρανία “πάγωσε” τη συνεργασία.

Σε ανακοίνωσή του ο ESA (ένας διακυβερνητικός οργανισμός 22 μελών μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) ως απάντηση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, με ανακοίνωση στις 28 Φεβρουαρίου εξέφρασε τη θλίψη του για «τα ανθρώπινα θύματα και τις τραγικές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία». Τα μέλη του τονίζουν ότι: «θα εφαρμόσουμε πλήρως τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τα κράτη μέλη μας. Αξιολογούμε τις συνέπειες σε καθένα από τα τρέχοντα προγράμματά μας που διεξάγονται σε συνεργασία με τη ρωσική κρατική διαστημική υπηρεσία Roscosmos και ευθυγραμμίζουμε τις αποφάσεις μας με τις αποφάσεις των κρατών μελών μας σε στενό συντονισμό με βιομηχανικούς και διεθνείς εταίρους (ιδίως με τη NASA στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό )».

Στην ανακοίνωση επισημαίνεται ότι, μετά την απόφαση της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας Roscosmos να σταματήσει τις εκτοξεύσεις πυραύλων “Soyuz” από το ευρωπαϊκό κοσμοδρόμιο Κουρού στη Γαλλική Γουινέα της Νότιας Αμερικής, ο ESA θα ενεργοποιήσει την κατάλληλη υπηρεσία που βασίζεται κυρίως στα συστήματα εκτόξευσης που λειτουργούν αυτήν τη στιγμή και στους επερχόμενους εκτοξευτές Vega-C και Ariane 6. Οι κυρώσεις και το ευρύτερο πλαίσιο καθιστούν μια εκτόξευση του ρόβερ μέσα στο 2022 πολύ απίθανη. Το Rover ExoMars, το οποίο θα αναζητούσε σημάδια προηγούμενης ζωής, επρόκειτο αρχικά να εκτοξευθεί το 2020, αλλά λόγω της πανδημίας και των τεχνικών ζητημάτων αναβλήθηκε για το 2022. Τώρα η εκτόξευση κινδυνεύει να φτάσει μέχρι το 2024.

Το τηλεσκόπιο eROSITA

Φωτο:e-ROSIT/credits:Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR)

Το Spectrum-Roentgen-Gamma είναι ένα διαστημικό παρατηρητήριο ακτίνων Χ, το οποίο διευθύνεται από κοινού από τη Γερμανία και τη Ρωσία και χαρτογραφεί τη μεγάλης κλίμακας δομή του σύμπαντος τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Το κύριο τηλεσκόπιο του ανιχνευτή, το eROSITA έχει ανακαλύψει εκατοντάδες ουράνια αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένης μιας παράξενης αστρικής έκρηξης γνωστής ως «αγελάδα». Στις 26 Φεβρουαρίου, το Γερμανικό Κέντρο Αεροδιαστήματος (DLR) ανακοίνωσε ότι στο πλαίσιο των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία διακόπτει άμεσα κάθε επαφή και συνεργασία με τη ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos.

Στην ανακοίνωση αναφέρεται συγκεκριμένα: «Το DLR απασχολεί προσωπικό από 96 χώρες και υπερασπίζεται την ειρηνική συνύπαρξη όλων των εθνών και των λαών. Η βία δεν πρέπει ποτέ να είναι μέσο για την επίτευξη στόχων οποιουδήποτε. Ως εκ τούτου, βλέπουμε τις εξελίξεις στην Ουκρανία με μεγάλη ανησυχία και καταδικάζουμε τις εχθρικές ενέργειες της Ρωσίας. Όλες οι συνεργασίες με ρωσικά ιδρύματα για τρέχοντα έργα ή για έργα που βρίσκονται στο στάδιο του σχεδιασμού θα τερματιστούν. Δεν θα υπάρξουν νέα έργα ή πρωτοβουλίες σε συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα στη Ρωσία. Όπου χρειάζεται, ο DLR θα συνεργαστεί με άλλους εθνικούς και διεθνείς εταίρους». Σε σχετικό tweet του DLR την 1^η Μαρτίου, αναφέρεται ότι το διαστημικό τηλεσκόπιο eROSITA τέθηκε σε “safe mode”. Αυτός είναι ένας τυπικός, αναστρέψιμος τρόπος λειτουργίας του,  κατά τον οποίο δεν λαμβάνονται δεδομένα, αλλά διατηρούνται τα ζωτικά υποσυστήματα ενεργοποιημένα.

Δορυφορική πλοήγηση

«Σε απάντηση στις κυρώσεις της ΕΕ κατά των επιχειρήσεων μας, η Roskosmos αναστέλλει τη συνεργασία με τους ευρωπαίους εταίρους για την οργάνωση διαστημικών εκτοξεύσεων από το κοσμοδρόμιο Kourou και την απόσυρση του τεχνικού προσωπικού της από τη Γαλλική Γουιάνα», ανακοίνωσε στο twitter στις 26 Φεβρουαρίου ο Ντμίτρι Ρογκοζίν, επικεφαλής της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας. Πολλές διαστημικές αποστολές είχαν προγραμματιστεί να γίνουν από αυτήν την τοποθεσία μέσω της εκτόξευσης ενός ρωσικού πυραύλου Soyuz τον επόμενο χρόνο, συμπεριλαμβανομένου ενός ζεύγους ευρωπαϊκών δορυφόρων πλοήγησης στις 6 Απριλίου που θα ενώνονταν στο Διάστημα με τους ήδη υπάρχοντες που αποτελούν το σύστημα πλοήγησης Galileo.

OneWeb: δορυφορικό διαδίκτυο

Η βρετανική εταιρεία δορυφορικού Ίντερνετ OneWeb αναγκάστηκε να αναβάλει την εκτόξευση δεκάδων δορυφόρων με πύραυλο Soyuz στις 4 Μαρτίου, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο αστερισμός της μέσα στο 2022, ο οποίος  στην τελική του μορφή θα περιλαμβάνει 650 δορυφόρους. Όμως τις πρώτες πρωινές ώρες της 2ας Μαρτίου, ο επικεφαλής της Roscosmos Ντμίτρι Ρογκόζιν σε συνέντευξη στο τηλεοπτικό κανάλι Russia 24 προειδοποίησε την OneWeb ότι εάν δεν παράσχει εγγύηση ότι οι δορυφόροι της δεν θα χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικούς σκοπούς έως τις 21:30 ώρα Μόσχας στις 4 Μαρτίου, τότε ο πύραυλος Soyuz-2.1b θα αφαιρεθεί από την εκτόξευση. Ζήτησε επίσης από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να πουλήσει το μερίδιό της στην αποστολή, κάτι που εκείνη αρνήθηκε να κάνει.

Φωτο: OneWeb satellite/credits:OneWeb

Αποστολή Venera-D στην Αφροδίτη

Ως απάντηση στις κυρώσεις των ΗΠΑ, ο επικεφαλής της Roscosmos έγραψε στο Twitter στις 26 Φεβρουαρίου: «Στο πλαίσιο της επιβολής νέων κυρώσεων και της ισχύος αυτών που έχουν επιβληθεί προηγουμένως, θεωρώ ακατάλληλη τη συνέχιση της συμμετοχής των Ηνωμένων Πολιτειών στο ρωσικό έργο για την ανάπτυξη και τη δημιουργία ενός διαπλανητικού σταθμού». Το Venera-D είναι ένα διαστημόπλοιο που σχεδιάστηκε από Ρώσους και προορίζεται να γίνει το πρώτο που θα στείλει η Ρωσία στην Αφροδίτη μετά από τη σοβιετική περίοδο, με προβλεπόμενο χρόνο εκτόξευσης το 2029. Ωστόσο, το Venera-D δεν θα ξεκινήσει πριν από τα τέλη αυτής της δεκαετίας. Αυτή η αποστολή θα περιλαμβάνει την εκτόξευση τριών επιστημονικών διαστημικών σκαφών για τη μελέτη της επιφάνειας, της ατμόσφαιρας, της δομής και του περιβάλλοντος πλάσματος του πλανήτη. Τα αρχικά πλάνα προέβλεπαν συνεργασία της Roscosmos με την αμερικανική NASA, η οποία έχει εμπλακεί μόνο σε ορισμένες ομάδες σχεδιασμού. Η διαστημική υπηρεσία των ΗΠΑ έχει ήδη δύο από τις δικές της αποστολές Venus στα σκαριά.

Διεθνής Διαστημικός Σταθμός

Ενώ πολλοί τομείς συνεργασίας στο διάστημα με τη Ρωσία «παγώνουν» η συνεργασία στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μέχρι στιγμής παραμένει αμετάβλητη. «Η NASA συνεχίζει να εργάζεται με όλους τους διεθνείς εταίρους μας, συμπεριλαμβανομένης της State Space Corporation Roscosmos, για τις συνεχιζόμενες ασφαλείς λειτουργίες του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού», δήλωσε ο υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων της NASA, Joshua Finch από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στο Ακρωτήριο Κανάβεραλ στο Space.com.

Επί του παρόντος, υπάρχουν δύο Ρώσοι κοσμοναύτες, τέσσερις αστροναύτες της NASA και ένας αστροναύτης του ESA στον σταθμό. Σύμφωνα με τον Finch, αργότερα αυτό το μήνα, μια ρωσική κάψουλα Soyuz πρόκειται να γυρίσει τους δύο κοσμοναύτες και έναν από τους αστροναύτες της NASA στη Γη, μετά από προσγείωση στο Καζακστάν όπως είχε προγραμματιστεί. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης του NASA Advisory Council της NASA την 1η Μαρτίου, ο Wayne Hale, πρώην συνεργάτης της NASA, συνέστησε στην αμερικανική διαστημική υπηρεσία να εξετάσει το ενδεχόμενο να μη συνεργαστεί η Ρωσία πλέον στον διαστημικό σταθμό και να σκεφτεί πώς θα είναι γενικά η συνεργασία με τη Ρωσία στο μέλλον.

Άλλες επιστημονικές συνεργασίες σε κίνδυνο

Η διαστημική έρευνα δεν είναι ο μόνος τομέας της επιστήμης που αντιμετωπίζει αβεβαιότητα λόγω του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Κλονίζονται και άλλες επιστημονικές συνεργασίες όπως:

Πυρηνική σύντηξη: Στη Νότια Γαλλία, μια διεθνής ομάδα φυσικών εργάζεται πάνω στην κατασκευή του Διεθνούς Πειραματικού Θερμοπυρηνικού Αντιδραστήρα (ITER), του μεγαλύτερου διεθνούς έργου μετά το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Πρόκειται για την έρευνα και την κατασκευή ενός αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης που στοχεύει στην αναπαραγωγή των διαδικασιών σύντηξης του Ήλιου για την παραγωγή ενέργειας στη Γη. Επτά μέλη-εταίροι, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρωσίας και των ΗΠΑ ηγούνται του έργου και αναπτύσσουν τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται στο πείραμα.

Ο Laban Coblentz, εκπρόσωπος της Iter, δήλωσε στο researchprofessionalnews: «Τα γεγονότα που είδαμε αυτή την εβδομάδα δεν έχουν προηγούμενο, τουλάχιστον στα χρόνια της κατασκευής  του Iter, επομένως δεν γνωρίζουμε ποιο θα είναι το αποτέλεσμα. Είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα». Και πρόσθεσε: «Το Iter είναι μοναδικό ως συλλογικό έργο, πραγματικά παιδί του Ψυχρού Πολέμου και γεννήθηκε μέσα από συνεργασία όχι επειδή όλα τα μέλη του ήταν ιδεολογικά όμοια, αλλά επειδή μοιράζονταν έναν κοινό στόχο για ένα καλύτερο μέλλον. Σε όλη την ιστορία του Iter, οι πολιτικές διαφορές μεταξύ των μελών του -εμπορικοί πόλεμοι, συνοριακές διαφορές, άλλες διαφωνίες- δεν επηρέασαν ποτέ το πνεύμα συνεργασίας. Είναι ένα έργο ειρήνης».

Φωτο: ITER/Photo Credit: Conleth Brady / IAEA

Αρκτική έρευνα: Το Αρκτικό Συμβούλιο συστάθηκε το 1996 ως ένα διακυβερνητικό φόρουμ για την προώθηση της συνεργασίας, του συντονισμού και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των κρατών της Αρκτικής σχετικά με κοινά θέματα της περιοχής (ιδίως θέματα βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος στην Αρκτική), με τη συμμετοχή των αυτοχθόνων αρκτικών κοινοτήτων και άλλων κατοίκων της Αρκτικής. Από τότε τα οκτώ πλήρη μέλη του συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν συνάψει συμφωνίες για σημαντικά θέματα και  έχουν πραγματοποιήσει επιστημονικές συνεργασίες που οδήγησαν μέχρι και σε υποψηφιότητα για το Νόμπελ Ειρήνης 2022.

Ωστόσο, οι χώρες του Αρκτικού Συμβουλίου, Καναδάς, Δανία, Φινλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ταξιδέψουν ξανά στη Ρωσία για συνεδριάσεις και παύουν να συμμετέχουν σε όλες τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου μετά την εισβολή στην Ουκρανία, σύμφωνα με κοινή ανακοίνωση που εξέδωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. «Οι βασικές αρχές της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας που βασίζονται στο διεθνές δίκαιο έχουν εδώ και καιρό στηρίξει τις εργασίες του Αρκτικού Συμβουλίου, ενός φόρουμ του οποίου αυτή τη στιγμή προεδρεύει η Ρωσία. Υπό το φως της κατάφωρης παραβίασης αυτών των αρχών από τη Ρωσία οι εκπρόσωποί μας δεν θα ταξιδέψουν στη Ρωσία για συνεδριάσεις του Αρκτικού Συμβουλίου. Επιπλέον, τα κράτη μας διακόπτουν προσωρινά τη συμμετοχή σε όλες τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου και των επικουρικών του οργάνων, εν αναμονή της εξέτασης των απαραίτητων όρων που μπορούν να μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε το σημαντικό έργο του Συμβουλίου ενόψει των τρεχουσών συνθηκών»

(Με στοιχεία από το Science)