TUC TIE Lab: δημιουργώντας ευέλικτους και ευπροσάρμοστους χώρους μέσα από μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση

Αλήθεια, ποιος δεν θα ήθελε να ζει σε έναν «ευφυή» χώρο που να μπορεί χάρη στις νέες τεχνολογίες να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες και τις επιθυμίες του και να μεταβάλλει τα δομικά του στοιχεία για να προσαρμόζεται σε αυτές; Να απολαμβάνει σε καθημερινή βάση  μια διαφορετική εμπειρία διαβίωσης, όπως αυτή που του προσφέρει για παράδειγμα ένα σπίτι με μια οροφή που αποτελείται από κλείστρα που συστέλλονται ή διαστέλλονται  ανάλογα με το φως για να προσφέρουν τη μεγαλύτερη δυνατή ορατότητα και οπτική σχέση με το φυσικό περιβάλλον και ανάλογα με τη διάθεση του;

Ακούγεται ίσως ουτοπικό, αλλά για τα μέλη του  Εργαστηρίου Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (Transformable Intelligent Environments Laboratory- TUC ΤΙΕ Lab) της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης, στο οποίο ηγείται ο Καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού & Οικοδομικών Τεχνολογιών Αιχμής Κωστής Ουγγρίνης, αυτή είναι η καθημερινότητά τους.  Αυτό δηλώνει ρητά εξάλλου και η επωνυμία του Εργαστηρίου. «Στην ομάδα μας δεν επικρατεί η λογική του  “τι μπορούμε να κάνουμε με τα μέσα που διαθέτουμε”, αλλά του “τι θέλουμε να κάνουμε”, μού λέει ο ίδιος, εξηγώντας πως μαζί με την ομάδα του κάνουν πολλές παρεμβάσεις σε αρκετά επίπεδα (όπως είναι τα περιβάλλοντα κατοίκησης, η εκπαίδευση, ο πολιτισμός και ο τουρισμός,  οι θεραπευτικοί χώροι, ο αστικός εξοπλισμός, ο  περιβαλλοντικός σχεδιασμός, οι διαστημικές εφαρμογές και η κοινωνική δυναμική), για αυτό και είναι δύσκολο να τις συμπεριλάβει κάποιος σε ένα άρθρο.

Μια από τις παρεμβάσεις του TUC TIE Lab βίωσαν οι πολίτες 18 ελληνικών πόλεων τον περασμένο Μάρτιο μέσα από το μεγαλύτερο εγχείρημα projection mapping που έλαβε χώρα ποτέ στην Ελλάδα, με προβολές σε κτήρια (με πρώτο το κτίριο της Βουλής) μιας οπτικοποιημένης αφήγησης της Επανάστασης, μέσα από έργα τέχνης σύγχρονα με αυτήν, στο πλαίσιο των δράσεων της Επιτροπής “Ελλάδα 2021”. «Τα κτίρια είναι επιφάνειες επικοινωνίας με τους πολίτες και όχι απλά backgrounds. Μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις για να προσφέρεις μια βιωματική κατανόηση ιστορικών γεγονότων, καθώς μπορούν να συμμετέχουν πλέον, επιδεικνύοντας ενεργή επικοινωνιακή υπόσταση. Πιστεύουμε πως ο δημόσιος χώρος θα αλλάξει αρκετά μέσα από την διευρυμένη χρήση ψηφιακών μέσων κι εμείς θέλουμε να συμμετέχουμε σε αυτό», λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής, εξηγώντας πως το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (TUC TIE Lab) ιδρύθηκε το 2012 από τον ίδιο και στήθηκε στη λογική των αμερικανικών εργαστηρίων. Ήταν η υλοποίηση μιας εμπειρικής γνώσης  που έφερε στις αποσκευές του από το Χάρβαρντ ο ίδιος και από το ΜΙΤ η σύζυγός του Μαριάνθη Λιάπη που είναι υπεύθυνη διαχείρισης ερευνητικών προγραμμάτων του Εργαστηρίου. Η ερευνητική ομάδα του εργαστηρίου αποτελείται σήμερα από αρχιτέκτονες, προγραμματιστές, μηχανολόγους, εκπαιδευτικούς και ψυχολόγους και μελετάει τη δημιουργία ευέλικτων και ευπροσάρμοστων χώρων μέσα από μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση.

Focus σε εμπειρίες μάθησης

Με τον καθηγητή Ουγγρίνη συναντηθήκαμε απόγευμα καθημερινής στο Σεράφειο Συγκρότημα όπου στεγάζεται το Εργαστήριο ΠΟΙΩ, το Maker Space του Δήμου Αθηναίων, που είναι μια σύγχρονη δημοτική δομή που προάγει τον ψηφιακό μετασχηματισμό συνδυαστικά με την τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία στην Αθήνα. Την επιμέλεια της δομής, από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το 2017, έχει αναλάβει το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (TUC TIE Lab) και αυτή τη στιγμή 14 μέλη του υποστηρίζουν το ΠΟΙΩ και τις εκπαιδευτικές και μη δράσεις του, ενώ συνολικά 43 άτομα εργάζονται σε εφαρμοσμένα ερευνητικά προγράμματα του TUC TIE Lab.

Από τότε που άνοιξε τις πόρτες του το ΠΟΙΩ έχει υποδεχθεί περισσότερα από 2.400 άτομα και 110 φορείς, ενώ μετράει ήδη 370 επιμορφούμενους δημότες της Αθήνας, επαγγελματίες, φοιτητές και καλλιτέχνες, που έχουν αναπτύξει και εδραιώσει μια ενεργή κοινότητα makers στο κέντρο της Αθήνας, ένα μέλος της οποίας βρίσκεται στον χώρο του ΠΟΙΩ τη στιγμή της συνάντησης με τον καθηγητή. Πρόκειται για τον κ. Κοσμά Ιορδάνου, λογιστή στο επάγγελμα, ο οποίος ήρθε στο εργαστήριο για να μετασχηματίσει μια ιδέα του σε ένα πρωτοποριακό προϊόν, μετά από εκπαίδευση 40 ωρών στο design thinking και στο digital fabrication. «Εμείς δεν θέλουμε απλά καταναλωτές, θέλουμε δημιουργούς που μπορούν να αλλάξουν την καθημερινότητά τους. Γι’ αυτό όποιος έρχεται εδώ ακολουθεί τα βήματα: σύλληψη της ιδέας, σύνθεση, κατασκευή και βίωμα», επισημαίνει ο υποψήφιος διδάκτορας και μέλος της ομάδας του TUC TIE Lab Σωτήρης Ντζούφρας, ο οποίος εξειδικεύεται στο σχεδιασμό εικονικών περιβαλλόντων μάθησης για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Η δημιουργία τόπων για εμπειρίες μάθησης, όπως το ΠΟΙΩ και η ενίσχυση της εκπαιδευτική διαδικασίας με μεταβαλλόμενα χωρικά στοιχεία που προσαρμόζονται στην πολυπλοκότητα της παιδικής δραστηριότητας στο σχολικό περιβάλλον και δημιουργούν Εκπαιδότοπους που κάνουν τη μάθηση συναρπαστική και διασκεδαστική, είναι ανάμεσα στις βασικές δραστηριότητες του Εργαστηρίου. «Τέτοιοι Εκπαιδότοποι μπορεί να είναι δημόσιοι χώροι, σχολεία, πολιτιστικοί χώροι, εικονικά περιβάλλοντα, ακόμη και τα ίδια τα κτίρια μέσα στις πόλεις», συμπληρώνει ο Αντώνης Παπαμανώλης που είναι βοηθός διαχείρισης έργων του TUC TIE Lab, φέροντας ως πρόσφατο παράδειγμα την πρώτη βιβλιοθήκη STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) ευρείας θεματολογίας που στήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 στο 52o Γενικό Λύκειο του Δήμου Αθηναίων στον Κολωνό με αποκλειστική δωρεά της Πλαίσιο Computers ΑΕΒΕ, μέσω του προγράμματος του Δήμου Αθηναίων «Υιοθέτησε την Πόλη σου». Το Εργαστήριό ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια για το σχεδιασμό και τη λειτουργία του πρότυπου αυτού εκπαιδευτικού χώρου.

Παρεμβάσεις σε τρεις άξονες

Ο Καθηγητής Ουγγρίνης έχει καταφέρει μαζί με την ομάδα του να αποσπάσει μέχρι στιγμής επιχορηγήσεις για ερευνητικά προγράμματα ύψους 4.200.000 ευρώ από τα οποία τα 2.700.000 ευρώ έχουν έρθει στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Από το ερευνητικό έργο του Εργαστηρίου έχουν προκύψει περισσότερες από 300 πρωτότυπες κατασκευές και αντικείμενα, ενώ η ομάδα έχει λάβει 14 διεθνή και εθνικά βραβεία. Ενδεικτικά, ένα από τα βραβεία και συγκεκριμένα το χάλκινο βραβείο στα Healthcare Business Awards το 2016 απέσπασε η ομάδα του Εργαστηρίου για τη δημιουργία ενός δωματίου αποθεραπείας για ασθενείς με βαριά εγκεφαλική βλάβη στη Νευροχειρουργική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Κρήτης, στο πλαίσιο του έργου: “Σχεδιασμός Πολυαισθητητριακών Θεραπευτικών Περιβαλλόντων: Παρέμβαση στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων Κρήτης”. «Οι ειδικοί λένε ότι οι νευρώνες αποκαθίστανται γρηγορότερα και οι ασθενείς αναρρώνουν όταν κάνουν ένα υποσυνείδητο φλας μπακ στη ζωή τους. Εμείς με μια ειδική εφαρμογή τούς προσφέρουμε αυτό το φλας μπακ μέσα στο χωρικά και τεχνολογικά ενισχυμένο δωμάτιο αποθεραπείας. Γενικά, ένα νοσοκομείο έχει ανάγκη από χώρους νοσηλείας και αποθεραπείας και από χώρους αποφόρτισης τόσο του υγειονομικού προσωπικού, όσο και των συγγενών και των συνοδών που είναι ένας σημαντικός πληθυσμός. Εμείς διαθέτουμε ειδικές εφαρμογές που μπορούμε να τα δημιουργήσουμε όλα αυτά », μου λέει ο κ. Ουγγρίνης, συμπληρώνοντας πως στα άμεσα σχέδια του εργαστηρίου είναι η ίδρυση μιας εταιρείας spin-off που θα καταστήσει διαθέσιμα στην αγορά τα προϊόντα που αναπτύσσει το TUC TIE Lab σε τρεις κατευθύνσεις δυναμικού σχεδιασμού.

«Ο ένας άξονας πάνω στον οποίο κινούμαστε ερευνητικά είναι η “χωρική οικονομία” (spatial economy), η οποία εστιάζει σε ζητήματα πρακτικής εφαρμογής και βέλτιστης απόδοσης ενός περιβάλλοντος μέσα στο χρόνο, δηλαδή, διερευνούμε το πώς μπορεί να επιτύχει κάποιος την καλύτερη χρήση ενός χώρου με το μέγιστο όφελος για τον χρήστη. Αυτό επιτυγχάνεται μεταβάλλοντας τα όρια και τις ποιότητες ενός χώρου. Για παράδειγμα, μπορούμε με τη χρήση τεχνολογίας να μετακινήσουμε κάτι π.χ. έναν τοίχο ή να μεταβάλλουμε τις ποιότητές του, όπως τη διαφάνεια, την υφή, την εμφάνισή του κ.ά. O βασικός άξονας της “χωρικής οικονομίας” είναι η μελέτη, ανάλυση και αναγνώριση του χωρικού αποτυπώματος των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, καθώς και η διαδοχή με την οποία αυτές λαμβάνουν χώρα», εξηγεί ο καθ. Ουγγρίνης.

Ο δεύτερος άξονας έρευνας του Εργαστηρίου είναι η “χωρική ευφυΐα” (spatial intelligence), η οποία αναφέρεται στην ενσωμάτωση σε έναν χώρο ή όχι της απαιτούμενης ποσότητας κατάλληλης τεχνολογίας και των κατάλληλων ψηφιακών συστημάτων, με γνώμονα τη βιωσιμότητα, δηλαδή η υιοθέτηση συστημάτων τα οποία είναι οργανικά συνδεδεμένα με τη χρήση ώστε η ενέργεια που απαιτούν για τη λειτουργία τους να αξίζει. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η αποδοτικότητα του χώρου και βελτιώνεται η ανθρώπινη εμπειρία, ενώ μειώνεται η κατανάλωση ενέργειας. «Να σημειωθεί ότι μια ευφυής σχεδιαστικά λύση μπορεί να μην έχει ενσωματωμένη τεχνολογία, καθώς μπορεί να καταφέρνει να απαντάει σε όλα τα θέματα με αναλογικό τρόπο, μειώνοντας τις άσκοπες ενεργειακές ανάγκες αλλά και τη συντήρηση», συμπληρώνει ο καθηγητής.

Η ψυχοχωρικότητα ως καινοτόμο πεδίο έρευνας

Ένα νέο πεδίο έρευνας-άξονας στον οποίο δραστηριοποιείται το εργαστήριο είναι  η “ψυχοχωρικότητα”(psychospatiality), η οποία εστιάζει σε ζητήματα βιωματικής εμπειρίας, διερευνώντας το πώς ο χώρος επηρεάζει συναισθηματικά τον άνθρωπο και το πώς εκείνος υιοθετεί την όποια μεταβολή μέσα σε αυτόν. «Η αλληλεπίδραση με το χώρο εντάσσεται στην καθημερινή εμπειρία μας  κι έτσι ο χώρος αποκτά μια ποιότητα σε σχέση με εμάς, δηλαδή μια καθαρά ανθρωποκεντρική διάσταση που συνδέεται με τα πρότυπα, τις αξίες, τις στάσεις, τις αναπαραστάσεις και, γενικά, τις παραμέτρους της σχέσης μας με το περιβάλλον μας. Στο πλαίσιο αυτό, ο χώρος μας είναι συνδεδεμένος με τα συναισθήματα, τις επιθυμίες, τις επιλογές και τις δυνατότητές μας», εξηγεί ο καθηγητής Ουγγρίνης, σύμφωνα με τον οποίο, η βιωματική διάσταση του χώρου είναι ίσως η σημαντικότερη, καθώς είναι ανθρωποκεντρική, αλλά παραδόξως είναι και η πιο παραμελημένη. Και όταν δεν λαμβάνεται υπόψη, τότε γίνεται εμπειρικά, χωρίς κάποια συγκεκριμένη διεπιστημονική βάση με αμφίβολα αποτελέσματα.

Το TUC TIE Lab αποτελεί το μοναδικό εργαστήριο στην Ελλάδα και ένα από τα λίγα στον κόσμο όπου οι επιρροές και οι εκφάνσεις της ψυχοχωρηκότητας στην αρχιτεκτονική πρακτική διερευνώνται μεθοδικά μέσα από το αποκαλούμενο ψυχοχωρικό αποτύπωμα, δηλαδή την άμεση και έμμεση επιρροή του χώρου στην ανθρώπινη διάθεση, στη συναισθηματική κατάσταση και στη ψυχολογία. «Αλλάζουμε μέσα σε έναν χώρο τον φωτισμό, τον κλιματισμό, τη γεωμετρία και συνεργαζόμαστε με ψυχολόγους και νευροεπιστήμονες για να δούμε την επίδραση αυτών των αλλαγών στον ψυχισμό των χρηστών. Μετράμε αυτή την επίδραση και με νευροαπεικονιστικές μεθόδους», διευκρινίζει ο καθηγητής προσθέτοντας ότι η ομάδα έχει διερευνήσει τη μεταβλητότητα του χώρου και το wellbeing ακόμη και σε ακραίες συνθήκες διαβίωσης μιας διαστημικής αποστολής σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Χιούστον και τη NASA, με στόχο τη δημιουργία  νέων χωρικών και κοινωνικών  ευκαιριών για τους αστροναύτες που θα τους βοηθήσουν να επιταχύνουν τη διαδικασία προσαρμογής τους σε συνθήκες μικροβαρύτητας.