Καθ. Βασίλης Ντζιαχρήστος: Έχουμε την ανάγκη μιας έρευνας προσανατολισμένης στην επίλυση προβλημάτων

«Η πανδημία, όχι μόνο ανέδειξε τον καθοριστικό ρόλο της επιστήμης κατά του ιού SARS-CoV-2 σε χρόνο ρεκόρ, αλλά και τον σημαντικό ρόλο της έρευνας σε θέματα οικονομίας και αγοράς εργασίας. Ωστόσο χρειαζόμαστε ενίσχυση της έρευνας που προσανατολίζεται στην επίλυση προβλημάτων (problem soliving) – για παράδειγμα  στην ιατρική όπου για πολλά προβλήματα εξακολουθούν να μην υπάρχουν ακόμη λύσεις – προκειμένου να γίνει αποτελεσματικότερη η έρευνα που εστιάζει στην ανακάλυψη (discovery)», επισημαίνει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Βιολογικής και Ιατρικής Απεικόνισης (ΙΒΜΙ) του Ερευνητικού Κέντρου Περιβαλλοντικής Υγείας Χέλμχολτς του Μονάχου και της Έδρας Βιολογικής Απεικόνισης του Πολυτεχνείου του Μονάχου (TUM) καθηγητής Βασίλης Ντζιαχρήστος.
Πρόκειται για τον διακεκριμένο Έλληνα ερευνητή που έχει τιμηθεί με το πιο σημαντικό ερευνητικό βραβείο στη Γερμανία “Leibniz Prize”, για πολλούς το “γερμανικό Νόμπελ”, αλλά και για εκείνον που γνωρίζει καλύτερα από όλους τη διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα και τη μετάφραση της καινοτομίας και της τεχνολογίας στη φροντίδα των ασθενών.

Το όνομα του καθηγητή Ντζιαχρήστου είναι ταυτισμένο με τη μετάφραση, που παραπέμπει στη εφαρμογή έρευνας και καινοτομίας προς όφελος του ανθρώπου, της κοινωνίας και της οικονομίας, καθώς και με την δημιουργία δύο πρότυπων κέντρων στο Μόναχο που συνδυάζουν τη βασική έρευνα για την ανακάλυψη με την έρευνα για την επίλυση προβλημάτων. Πιο συγκεκριμένα, το “TranslaTum” [λέξη που προέρχεται από το –translation και το TUM (Technical University of Munich)], και το “Pioneer Campus” συστεγάζουν ερευνητές από την Ιατρική, τη Βιολογία, τη Φυσική και τη Μηχανική με στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για τον καρκίνο και τις μεταβολικές νόσους και έχουν υποστηριχτεί από τη Γερμανική και τη Βαυαρική κυβέρνηση και από πολλούς επιστήμονες στο Μόναχο. Τη στιγμή που μιλάμε ο ίδιος ετοιμάζει και ένα τρίτο ερευνητικό κέντρο με έμφαση στην κατεξοχήν έρευνα για ανεύρεση λύσεων στον τομέα της ανθρώπινης υγείας.

Για την έρευνα λοιπόν, που δεν πρέπει να χάνεται στη… μετάφραση αλλά να επιλύει προβλήματα στην ιατρική και όχι μόνο, μιλάει ο ίδιος στο startupper.gr.

Startupper: Τελικά, η επίλυση ενός προβλήματος ή η ανακάλυψη είναι το ζητούμενο της επιστημονικής έρευνας;

Καθ. Ντζιαχρήστος: Η επιστημονική ανακάλυψη και η επίλυση προβλημάτων είναι δυο διαφορετικές έννοιες που συχνά συγχέονται αν και διαφέρουν σημαντικά ως διαδικασίες. Η σύγχυση έγκειται στο γεγονός ότι και οι δυο έχουν κάτι κοινό: το πρόβλημα. Η ανακάλυψη είναι η αρχή της κατανόησης του προβλήματος, αλλά δεν είναι ταυτόσημη με την επίλυσή του. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος πάντα ονειρευόταν να πετάξει, και χρειάστηκε αιώνες για να κατανοήσει τις δυνάμεις και τους φυσικούς νόμους που διέπουν τις πτήσεις. Όμως, μπορεί φυσικοί όπως ο Νεύτωνας ή ο Μπερνούλι να ανακάλυψαν τους παραπάνω νόμους αλλά δεν δημιούργησαν το αεροπλάνο. Χρειάστηκε η ανάπτυξη της Μηχανικής και στρατιές μηχανικών μέσα στον χρόνο για να φτάσουμε να απολαμβάνουμε ασφαλείς πτήσεις. Το πρόβλημα βέβαια είναι πιο σύνθετο στην ιατρική, όπου και εδώ αντίστοιχα μια ανακάλυψη δεν αποτελεί απαραίτητα και λύση. Μπορεί απλά να εμπλουτίζει τη γνώση μας ή να χρειάζεται να συνδυαστεί με πολλές άλλες ανακαλύψεις για να φτάσει στην λύση. Για αυτό εξάλλου, οι δημοσιεύσεις σχετικά με νέα ευρήματα συνήθως συνοδεύονται με δηλώσεις του τύπου «….ίσως βοηθήσει» σε κάποια ασθένεια. Η πορεία όμως από την ανακάλυψη μέχρι την ιατρική λύση παραμένει σύνθετη, ακριβή και αργή. Αυτός είναι και ο λόγος που χρειάζεται να κατανοήσουμε τη μορφή έρευνας που επιταχύνει αυτή την πορεία.

Startupper: Πού εντοπίζεται η δυσκολία της μετάφρασης της έρευνας σε λύσεις προς όφελος του ανθρώπου;

Καθ. Ντζιαχρήστος:. Η δυσκολία της μετάφρασης της έρευνας σε πρακτικές λύσεις στον τομέα της υγείας δεν οφείλεται στο γεγονός ότι οι βιολόγοι ή οι γιατροί δεν κάνουν καλά την δουλειά τους, αλλά στο ότι αυτή η δουλειά δεν υποστηρίζεται από τη βιοϊατρική μηχανική. Φυσικά δεν αναφέρομαι σε αρχιτέκτονες ή πολιτικούς μηχανικούς που θα πρέπει να βουτήξουν στα βαθιά νερά της Ιατρικής, αλλά στην εκπαίδευση μιας νέας γενιάς μηχανικών στη βάση της Βιολογίας ή της Ιατρικής σε αναλογία με τους πολιτικούς, μηχανολόγους ή ηλεκτρολόγους μηχανικούς που βασίζουν τις γνώσεις τους στη Φυσική. Η μηχανική είναι μια επιστήμη προσανατολισμένη στην επίλυση προβλημάτων σε αντίθεση με τη Φυσική ή τη Βιολογία που επικεντρώνονται στην ανακάλυψη. Οι μηχανικοί μπορεί να είναι άριστοι φυσικοί ή βιολόγοι αν επιλέξουν να κάνουν καριέρα πάνω στην επίλυση προβλημάτων και όχι στην ανακάλυψη αυτή καθαυτήν. Εκπαιδεύονται στην ανάπτυξη νέων μεθόδων είτε για να διευκολύνουν την ανακάλυψη, η οποία προηγείται της λύσης, είτε για να φτάσουν γρηγορότερα, ασφαλέστερα και οικονομικότερα σε λύσεις. Για παράδειγμα, μια εκκολαπτόμενη «επανάσταση» σχετίζεται σήμερα με την ανάπτυξη προηγμένων βιοαισθητήρων και υπολογιστικών συστημάτων από μηχανικούς, τα οποία θα μπορούν να ανιχνεύσουν την εμφάνιση ασθενειών πολύ νωρίτερα από ό,τι είναι δυνατόν σήμερα, ώστε να αντιμετωπίζονται πιο εύκολα. Είναι κάτι αντίστοιχο με τα αυτοκίνητα που στο παρελθόν έβγαζαν καπνό από τη μηχανή και σε άφηναν στον δρόμο, ενώ σήμερα τους βάζεις αισθητήρες, πηγαίνεις στο συνεργείο και τα επισκευάζεις πριν σε αφήσουν στον δρόμο.

Startupper: Πώς θα εκπαιδεύσουμε τους μηχανικούς που αναφέρετε;

Καθ. Ντζιαχρήστος: Είμαστε λαός με ανήσυχο πνεύμα, με ευρηματικότητα και με την ικανότητα να επινοούμε λύσεις κάτω από δύσκολες συνθήκες. Συνήθως ταυτιζόμαστε με τον πολυμήχανο Οδυσσέα και όχι με τον Αχιλλέα! Στην Ελλάδα έχουμε ισχυρή παράδοση στη Μηχανική και διαθέτουμε εξαιρετικές πολυτεχνικές σχολές που παρέχουν σε μηχανικούς διεθνώς ανταγωνιστική εκπαίδευση. Ωστόσο, εδώ η λέξη-«κλειδί» είναι η Εμβιομηχανική, όρος που περιγράφει τη μηχανική στις επιστήμες της ζωής η οποία υπάρχει ήδη ως δραστηριότητα στην Ελλάδα σε ορισμένα εργαστήρια συναδέλφων. Ωστόσο, θα ήταν ένα σημαντικό βήμα η δημιουργία τμημάτων εμβιομηχανικής για την οικοδόμηση αυτού του απαραίτητου ερευνητικού χώρου σε μία σωστή βάση. Με έναν τέτοιο προσανατολισμό θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε για πρώτη φορά ένα νέο οικοσύστημα καινοτομίας στα Βαλκάνια, και ένα απο τα λίγα στη Ευρώπη, με τεράστιες δυνατότητες για οικονομική πρόοδο και για δημιουργία νέων θέσεων νέες εργασίας στο πεδίο των βιοϊατρικών επιστημών, δηλαδή σε μιά περιοχή όπου υπαρχουν ακόμα σημαντικά άλυτα προβλήματα, τεράστια ανάγκη για καινοτομία και νέες λύσεις, καθώς και χώρος για να αναπτυχθεί ένας πόλος διεθνούς πρωτοπορίας.

Startupper: Τα τελευταία χρόνια εχετε συμμετάσχει στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ) και στο Τομεακό Επιστημονικό Συμβούλιο Βιοεπιστημών Υγείας. Πώς εκτιμάτε την προοπτική της έρευνας στην Ελλάδα;

Καθ. Ντζιαχρήστος: Καταρχήν διακρίνω μια γενική αγωνία για το πως θα μπορέσει η χώρα να είναι ανταγωνιστική στην έρευνα. Δυστυχώς, η συζήτηση συνήθως αφορά αφενός την διαχείριση λιγοστών πόρων, αφετέρου τις επιπτώσεις θεσμικών προβλημάτων στην δημιουργία ενός ερευνητικού τοπίου που όλοι επιθυμούμε, δηλαδή μιας έρευνας που να παρέχει λύσεις σε διεθνές επίπεδο, που να προσελκύει νέους πόρους και που να δημιουργεί αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας σε μεγαλύτερη κλίμακα από ό, τι τώρα, ώστε να κρατάει τους νέους έλληνες επιστήμονες στη χώρα τους και να δημιουργεί εύρωστη οικονομία. Θα με έκανε πολύ περήφανο αν άκουγα σε 10 χρόνια από τώρα ξένους συναδέλφους να λένε: «…μα είστε πρωτοπόροι στην Ελλάδα σε αυτόν τον τομέα». Όμως αυτό απαιτεί προγραμματισμό και συνέχεια, κάτι που δυστυχώς δεν είναι το δυνατό μας σημείο. Στην Ελλάδα ακόμα βασιζόμαστε σε ήρωες, αλλά δεν τους στηρίζουμε με πρόγραμμα.

Startupper: Θα μπορούσε η Ελλάδα να σταθεί απέναντι στις μεγάλες οικονομίες άλλων χωρών παράγοντας ανταγωνιστικές λύσεις και προϊόντα;

Καθ. Ντζιαχρήστος: Σε ευρεία κλίμακα προφανώς αυτό φαντάζει αδύνατο. Για να είμαστε ανταγωνιστικοί θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην ανεύρεση λύσεων σε τομείς στους οποίους διαθέτουμε κάποιο φυσικό πλεονέκτημα ή μπορούμε να καλύψουμε κάποια μεγάλη ανάγκη. Για παράδειγμα στον τομέα της ενέργειας, υπάρχουν μελέτες ενεργειακής αυτονόμησης των νησιών μας και άλλων περιοχών, βασισμένες σε καινοτόμες μονάδες αποθήκευσης ηλιακής ή κυματικής ενέργειας και όχι σε εισαγόμενες μπαταρίες, που θα μπορούσαν να μειώσουν την εισαγωγή ενέργειας και να αυξήσουν την εξαγωγή τεχνολογίας. Στον αμυντικό τομέα επίσης, όπου οι ανάγκες και οι δαπάνες της χώρας είναι δυστυχώς ήδη πολύ είναι αυξημένες, είναι αδιανόητο να μην πρωτοπορούμε (βλ. Ισραήλ). Τεχνολογίες όπως π.χ. τα πυραυλικά συστήματα, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εσωτερικά βασισμένα στους προγραμματιστές και στους μηχανικούς μας. Και φυσικά στον τομέα της εμβιομηχανικής. Πολλές από τις λύσεις του μέλλοντος δεν θα προέλθουν μόνο από τη φαρμακοβιομηχανία αλλά από τεχνολογίες όπως οι βιοαισθητήρες και τα υπολογιστικά συστήματα, τα οποία μπορούν άριστα να αναπτυχθούν στην Ελλάδα. Οι ετήσιες δαπάνες σε αυτούς τους τρείς χώρους που προανέφερα ως παραδείγματα ήδη ανέρχονται σε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ. Μια στροφή σε εσωτερική ανάπτυξη θα μπορούσε να εξοικονομήσει ένα μικρό μέρος αυτής της δαπάνης ή να φέρει καινούργια έσοδα, που θα ήταν αρκετά για να ενδυναμωθούν αυτές οι ερευνητικές περιοχές στην χώρα μας.

Startupper: Με άλλα λόγια προτείνετε εκ νέου εκπαίδευση και ενδυνάμωση των ερευνητικών περιοχών όπου μπορούμε να είμαστε ανταγωνιστικοί;

Καθ. Ντζιαχρήστος: Ακριβώς. Η εκπαίδευση και οι ερευνητικές κατευθύνσεις διαρκώς αλλάζουν καθώς αλλάζουν οι ανάγκες μας, για παράδειγμα, στα φοιτητικά μου χρόνια δημιουργήθηκαν οι πρώτες σχολές υπολογιστών στην Ελλάδα που τώρα τροφοδοτούν τις μεγάλες ανάγκες με προγραμματιστές. Η αρχή θα μπορούσε να γίνει από την αλλαγή της ορολογίας που χρησιμοποιούμε. Συνηθίζουμε να λέμε ότι πρέπει να ενισχύσουμε την έρευνα, αλλά ως πρόταση δεν έχει μεγάλη αξία γιατί δεν περιέχει κάτι συγκεκριμένο. Θα ήταν καλύτερο να προσδιορίσουμε τι ζητάμε, ειδικά σε χώρους όπου μπορούμε να είμαστε ανταγωνιστικοί, π.χ. αν πούμε ότι θέλουμε να ενισχύσουμε την έρευνα ώστε να αυτονομήσουμε ενεργειακά το 20% του πληθυσμού μέχρι το 2030 με φτηνότερα ή πιο αποτελεσματικά συστήματα χρήσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, ή να παραγάγουμε τεχνολογία για πρώιμη ανίχνευση ασθενειών, τότε γίνεται πολύ πιο κατανοητό από χρηματοδότες, εκπαιδευτικούς, εκπαιδευόμενους, επιχειρηματίες, πολιτικούς, κ.ά. Ταυτόχρονα το «συγκεκριμένο» μπορεί να ελεγχθεί ως προς την επιτυχία του και πιο εύκολα. Σαφώς και πιστεύω ότι και η χώρα μας μπορεί να σταθεί ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο σε συγκεκριμένους τομείς, αν το κάνει με συνέπεια, και θα το θεωρήσω μεγάλη προσωπική επιτυχία αν μπορέσω, μαζί με άλλους συναδέλφους που βλέπουν τα πράγματα από την ίδια οπτική γωνία, να συμβάλω σε αυτό.