Ριψοκίνδυνη συμπεριφορά: εκ γενετής ή επίκτητο χαρακτηριστικό;

Οι άνθρωποι καθημερινά αναλαμβάνουν κάθε λογής ρίσκο, όπως επικίνδυνες προσπεράσεις στους δρόμους, οικονομικές επενδύσεις, ρηξικέλευθα σπόρ κ.λπ. Ωστόσο, ο ενθουσιασμός και η δίψα για περιπέτεια διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Για αυτό ερευνητές από το Ινστιτούτο Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Tartu συνεργάστηκαν με συναδέλφους τους από το Εσθονικό Κέντρο Γονιδιώματος για να χαρτογραφήσουν την προσωπικότητα και τη γενετική ανθρώπων με ενθουσιώδη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Warwick και μέλος της Εσθονικής Ακαδημίας Επιστημών, Anu Realo εξέτασε σε βάθος προφίλ της προσωπικότητας ριψοκίνδυνων ανθρώπων και μελέτησε εάν η καθοδηγούμενη από ενθουσιασμό έκθεση σε κίνδυνο συνδέεται με κάποιο τρόπο με τα γονίδια. Η μελέτη είχε δύο κύριους στόχους: να βρεθεί ένα σύνολο χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που συνδέονται πιο έντονα με την ανάληψη ρίσκου και να ανακαλυφθεί εάν υπάρχουν γονίδια που καθορίζουν τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι αποζητούν την περιπέτεια στη ζωή τους.

Το δείγμα της μελέτης περιελάμβανε άτομα που είχαν κάνει τουλάχιστον μια ελεύθερη πτώση από αεροπλάνο, καθώς, σύμφωνα με μελέτες οι skydivers είναι μια κατάλληλη ομάδα για να μάθει κάποιος τα αίτια αναζήτησης της περιπέτειας και της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Το δείγμα αποτελούνταν από 298 Εσθονούς skydivers ηλικίας 16–69 ετών, το 35% από αυτούς γυναίκες. Τα γενετικά δεδομένα και στοιχεία της προσωπικότητας των skydivers συγκρίθηκαν με αυτά 298 μελών της ομάδας ελέγχου, τα οποία ταίριαζαν ως προς την ηλικία, το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο και τα οποία ανασύρθηκαν από βιοτράπεζα. Σε αυτή τη μελέτη, οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα DNA των skydivers για συνδυασμούς γονιδίων που θα εξηγούσαν την επιθυμία τους να κάνουν ελεύθερη πτώση. Συγκεκριμένα, συσχετίστηκε η συμπεριφορά του skydiver με 19 υποψήφιες παραλλαγές που είχαν προηγουμένως συνδεθεί με την ενθουσιώδη αναζήτηση της περιπέτειας.

Η σύγκριση των skydivers και της ομάδας ελέγχου αποκάλυψε ότι η πρώτοι , εκτός από περιπετειώδεις,  ήταν πιο δραστήριοι, απελευθερωμένοι και ανοιχτοί σε διαφορετικές εμπειρίες. Ήταν επίσης πιο σταθεροί συναισθηματικά, δηλαδή λιγότερο αγχώδεις και ευάλωτοι από τα μέλη της ομάδας ελέγχου. Ως ένα ενδιαφέρον εύρημα, οι μελετητές επεσήμαναν ότι παρόλο που οι skydivers δεν ήταν παρορμητικότεροι από την ομάδα ελέγχου, εξακολουθούσαν να είναι πιο επιρρεπείς στο να κάνουν πράγματα χωρίς προσεκτική σκέψη. Αυτό υποδηλώνει ότι οι είναι αυθόρμητοι, αλλά δεν έχουν προβλήματα με τον αυτοέλεγχο. Ωστόσο, δεν θα κάνουν ελεύθερη πτώση όλοι όσοι είναι συναισθηματικά σταθεροί, ανοιχτοί, δραστήριοι και ενθουσιώδεις.

Για να φτάσουν στους πραγματικά βαθύτερους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι κάνουν skydiving, οι ερευνητές ανέλυσαν τις διαφορές στα προφίλ προσωπικότητας μεταξύ των μελών των δύο ομάδων σε πιο λεπτομερές επίπεδο, με βάσει ένα ερωτηματολόγιο τύπου NEO Personality Inventory (που εξετάζει τα μεγάλα πέντε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου),καταλήγοντας σε σημαντικά χαρακτηριστικά-δείκτες προσωπικότητας που σχετίζονται με την ελεύθερη πτώση, τα οποία και βαθμολόγησαν. Οι υψηλές βαθμολογίες περιγράφουν άτομα που απολαμβάνουν ριψοκίνδυνες και συναρπαστικές καταστάσεις διαθέτουν αχαλίνωτη φαντασία,  είναι ηθικά απελευθερωμένα και δεν έχουν πρόβλημα αυτοελέγχου.

Το ίδιο σκορ χρησιμοποιήθηκε και στο δεύτερο μέρος της μελέτης όπου οι ερευνητές ανέλυσαν την προσωπικότητα και τα γενετικά δεδομένα 3558 ενηλίκων για τους οποίους δεν ήταν γνωστό αν επιδίδονταν στην ελεύθερη πτώση ή όχι. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι τα άτομα με υψηλή βαθμολογία ήταν πιο δραστήρια σωματικά, είχαν μεγαλύτερο ποσοστό τραυματισμών και, σε κάποιο βαθμό, ήταν και ψυχολογικά πιο υγιή από τα άτομα με χαμηλότερο σκορ. Στη συνέχεια συγκρίθηκαν τα πιο σημαντικά «υποψήφια γονίδια», δηλαδή οι γενετικοί πολυμορφισμοί που είχαν προηγουμένως συσχετιστεί με την περιπέτεια στους skydivers και στις ομάδες ελέγχου. Παρόλο που ανιχνεύθηκαν ορισμένες γενετικές διαφορές, οι συσχετισμοί δεν ήταν αρκετά ισχυροί ώστε να υποδηλώσουν μια αιτιολογική επίδραση ενός συγκεκριμένου γονιδίου. Στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τα οποία είναι πολύπλευρα από τη φύση τους, το γενετικό υπόβαθρο είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Πιθανώς πολλά γονίδια και η αλληλεπίδρασή τους να παίζουν επίσης ρόλο στην επιθυμία για περιπέτεια.

Η  συγκεκριμένη ερευνητική μελέτη προέκυψε από τη μεταπτυχιακή εργασία μιας φοιτήτριας στο Ινστιτούτο Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Tartu, της Maie Talts, η οποία είναι μια έμπειρη skydiver που έκανε την πρώτη της ελεύθερη πτώση πριν από 21 χρόνια. Τόσο η μητέρα όσο και ο αδερφός της Talts έχουν κάνει επίσης ελεύθερη πτώση. «Ως εκ τούτου, είναι πιθανό τα γονίδια να έχουν κάποια επιρροή στην περιπετειώδη φύση μου», παραδέχεται ή ίδια. Ωστόσο, η μητέρα και ο αδερφός της δοκίμασαν skydiving μόνο όταν η Maie είχε ήδη ξεκινήσει τις ελεύθερες πτώσεις. Έτσι, είναι επίσης πιθανό ότι επιδόθηκαν στη δραστηριότητα κυρίως υπό την επιρροή της Maie ή ακολουθώντας το παράδειγμά της.

Ο Καθηγητής Ανθρώπινης Γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο του Tartu, Tõnu Esko, υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα αν οι γονείς αποζητούν με ενθουσιασμό τον κίνδυνο και την περιπέτεια, δεν  κληρονομεί το παιδί την ίδια επιθυμία  έτσι απλά. Εκτός από τα γονίδια, μεγάλο ρόλο παίζει και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε. «Το πόσο μας επηρεάζει η γενετική και πόσο το περιβάλλον είναι δύσκολο να το πούμε. Ως παιδιά, γινόμαστε σαν τους γονείς μας για πολλούς λόγους: από τη μια πλευρά, φέρουμε τα γονίδια των γονιών μας, αλλά από την άλλη, διαμορφώνουμε τη στάση μας για τη ζωή από το σπίτι. Αν οι γονείς δοκιμάζουν συνεχώς νέα πράγματα, όπως η ελεύθερη πτώση, για παράδειγμα, ως παιδιά, υιοθετούμε τις ίδιες συνήθειες. Αυτό ωστόσο, δεν ισχύει αν υπάρχει κάποιο βαθύτερο τραύμα, το οποίο θα μπορούσε να απωθήσει το άτομο συνειδητά από τη δραστηριότητα», σχολιάζει ο ίδιος, συμπληρώνοντας πως και η ευφυΐα θεωρείται επίσης κληρονομική, αλλά κανείς δεν θα φτάσει στο πανεπιστήμιο ή θα γίνει καθηγητής χωρίς να πάει στο σχολείο. Ένα περιβάλλον που υποστηρίζει τη μάθηση έχει σίγουρα μεγάλη επίδραση. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας, σύμφωνα με τον Esko, επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, τόσο ως προς το πού και πώς μεγάλωσαν όσο και λόγω του συνδυασμού των γονιδίων τους. «Αν ο σύντροφος της ζωής σου είναι άτομο που αποζητά συνεχή διέγερση των αισθήσεων, δεν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αλλάξει, οπότε πρέπει εσύ απλώς να τον αποδεχτείς», καταλήγει ο καθηγητής.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στ European Journοal of Personality, από τους συγγραφείς: Liisi Ausmees, Maie Talts, Jüri Allik, Uku Vainik, Timo Tõnis Sikka, Tiit Nikopensius, Tõnu Esko and Anu Realo. Tο άρθρο μεταφράστηκε στα αγγλικά και δημοσιεύτηκε από το University of Tartu. Αρχικά είχε δημοσιευτεί στο Novaator by Sandra Saar.