Ο ιός της πανδημίας και ο ιός της αμφισβήτησης

Τα εντυπωσιακά νέα από τις ΗΠΑ, αλλά και από πολλές ακόμη δυτικές χώρες δείχνουν μια ακόμη παρενέργεια της πανδημίας του κορωνοϊού. Πλήθη εργαζομένων –4,4 εκατομμύρια στις ΗΠΑ μόνο το Σεπτέμβριο– παραιτούνται από τις δουλειές τους αναζητώντας μια καλύτερη ευκαιρία.

Ταυτόχρονα ο επιχειρηματικός κόσμος, είτε οι μεγάλοι όμιλοι είτε οι μικρομεσαίες και μικρές εταιρείες, διαμαρτύρονται ότι δεν μπορούν να βρουν προσωπικό, κυρίως εξειδικευμένο.

Είναι όμως «παρενέργεια» όλη αυτή η ανατροπή στον εργασιακό χώρο; Ή μήπως είναι κάτι που έπρεπε να έχει έρθει εδώ και καιρό, και απλώς η αναταραχή που έφερε η πανδημία στην καθημερινότητα το πυροδότησε; Άποψή μας είναι πως το δεύτερο ισχύει. Καθώς από την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 2008, δηλαδή πάνω από μία δεκαετία, ο δυτικός κόσμος, κυρίως η Βόρεια Αμερική και η Δυτική Ευρώπη, βιώνει μεγάλη στασιμότητα στα έσοδά του, με τη μικρομεσαία-μεσαία τάξη να βλέπει ευθέως τη διάψευση του «κοινωνικού συμβολαίου» που στήριξε μεταπολεμικά την καπιταλιστική άνθηση. Αυτή δηλαδή την υπόσχεση (και σαφές πρόταγμα των περισσότερων συστημικών πολιτικών δυνάμεων) πως «αν εργαστείς σκληρά και είσαι παραγωγικός, θα δεις τη ζωή σου να βελτιώνεται και την κοινωνία να προοδεύει». Πλέον όμως αυτό δεν επαληθεύεται. Τα εισοδήματα είναι παγωμένα, οι τιμές στα καίρια στοιχεία μακροχρόνιας επένδυσης, δηλαδή κατοικία, ασφάλιστρα και σύνταξη, αυξάνουν συνεχώς, ενώ η καταιγίδα φθηνών καταναλωτικών προϊόντων, που δίνει την ψευδαίσθηση «ότι έχω χρήμα και ευτυχία γιατί μπορώ να καταναλώνω», έχει και εξαντληθεί, και εξαντλήσει. Και βέβαια, όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται το ηθικό κενό μιας κοινωνίας που δεν αναζητά κάτι πέρα από την αυτοεπιβεβαίωση του πλούτου και των συμβολισμών του.

Εκατομμύρια, λοιπόν, βιώνουν την αμφισβήτηση και παρατούν τις δουλειές τους, συνήθως μετρίων εισοδημάτων ή και κακοπληρωμένες, και μαζί τα εξαντλητικά ωράρια, τις κακές συνθήκες εργασίας, την αδυναμία πολλών επιχειρήσεων να αποτινάξουν τον τοξικό εσωτερικό ανταγωνισμό, τη φεουδαρχική οργάνωση των αντιμαχόμενων business units, την έλλειψη εσωτερικού ελέγχου, την οικογενειοκρατική διοίκηση, τις σπατάλες των ελάχιστων που εξισορροπούνται με απολύσεις, την αυτοπροβολή και τον ανταγωνισμό χωρίς σαφή σκοπό και προγραμματισμό. Την «εσωτερική» δηλαδή πλευρά μεγάλου μέρους του επιχειρηματικού κόσμου που αυτοβαθμολογείται με βάση το πόσο εξάντλησε τους εργαζομένους του, την ίδια στιγμή που διαφημίζει «εταιρική κοινωνική ευθύνη», «φιλανθρωπία» και «ιδανικές συνθήκες μετανεωτερικής εργασίας» σε ιδανικά για φωτογράφιση open spaces με κούνιες-τραμπάλες-χρώματα-και slots εργασίας.

Χρειάστηκε, λοιπόν, μια θανατηφόρα πανδημία για να ανοίξει αυτό το καπάκι; Δυστυχώς, ναι. Το ερώτημα όμως, στο δικό μας πεδίο ενδιαφέροντος, είναι απλό: Μπορεί η νέα επιχειρηματικότητα να προσφέρει κάποια επίλυση σε αυτήν την ανατροπή; Ριζική λύση μάλλον όχι και θα ήταν άδικο ένας τομέας επιχειρηματικότητας, όσο «φρέσκος» κι αν είναι, να επωμιστεί τέτοιο βάρος κοινωνικής κυρίως αλλαγής. Άλλα ήδη η νεοφυής επιχειρηματικότητα αρχίζει και γίνεται διέξοδος για αρκετό κόσμο που αναζητά νέα αρχή. Ενώ ως τέτοια, δηλαδή «άλλου τύπου» εργασιακή δράση, πρέπει να αναγνωρίσουμε τη δυναμική των social media να παράγουν μια σειρά από έστω παροδικούς και επιπόλαιους (συνήθως) «ήρωες» που αποκομίζουν και σημαντικά έσοδα και δημoφιλία. Έτσι, με τεχνολογία, με έξυπνες ιδέες ή απλώς με καλό μάρκετινγκ υπάρχει χώρος παραγωγής και δημιουργίας ευκαιριών για χιλιάδες εργαζομένους. Με βασικό όμως κριτήριο όχι μόνο την προς τα έξω «πρόταση» για ένα προϊόν ή υπηρεσία, αλλά πρωτίστως με μια ξεκάθαρη και με σαφές ηθικό πλαίσιο εσωτερική συμφωνία λειτουργίας. Ισονομίας, σεβασμού, αλληλεγγύης, διαμοιρασμού πιθανών κερδών, αξιοκρατίας και ειλικρίνειας.

Αλλιώς, αν η «νέα» επιχειρηματικότητα είναι ένα ψευδεπίγραφο της παλαιάς, ντυμένη με χαριτωμένες εικόνες χαμογελαστών ομάδων, τότε και αυτή θα εισπράξει την απόσυρση των «εργατών» της.