Καθ. Ορέστης Τερζίδης: διδάσκοντας τους Γερμανούς Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία

«Αν με ρωτούσατε αν μπορεί να μάθει κάποιος να παίζει πιάνο, θα απαντούσα και ναι και όχι. Ανεξαρτήτως του υποβάθρου του και με όποιο ταλέντο διαθέτει κάποιος, κουτσά- στραβά θα μάθει να παίζει, αλλά δεν θα γίνει Μότσαρτ. Το ίδιο συμβαίνει και με την επιχειρηματικότητα. Υπάρχει ένα βασικό κομμάτι που μπορεί κάποιος να το διδαχθεί, αλλά από εκεί και πέρα χρειάζονται και άλλες δεξιότητες». Αυτά μου λέει ο Καθηγητής Ορέστης Τερζίδης μέσω skype από την Καρλσρούη. Και όταν τα λέει ο Έλληνας επιστήμονας που διδάσκει επιχειρηματικότητα και καινοτομία όχι μόνο τους Γερμανούς, αλλά και λαούς όλου του κόσμου, δεν μπορείς να τον αμφισβητήσεις.

Περισσότερα από 200 άτομα-εκπαιδευόμενοι περνάνε κάθε χρόνο από το “EnTechnon” που είναι το τμήμα Επιχειρηματικότητας, Διαχείρισης Τεχνολογίας και Καινοτομίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καρλσρούης (ΚΙΤ), του οποίου εμπνευστής, ιδρυτής και διευθυντής είναι ο Έλληνας καθηγητής Ορέστης Τερζίδης. Ο ίδιος, μέσα από το συγκεκριμένο πανεπιστημιακό τμήμα, παρέχει την απαραίτητη τεχνογνωσία (από κοινού με τους εταίρους στο ΚΙΤ) που συμβάλλει στο να μετατραπούν οι νέες τεχνολογικές και οι επιχειρηματικές δυνατότητες σε καινοτόμες πρακτικές μέσω της επιχειρηματικότητας. Αυτή η τεχνογνωσία σε πρώτο στάδιο τεκμηριώνεται επιστημονικά και στη συνέχεια εφαρμόζεται στην επιχειρηματική πρακτική. Αξίζει να σημειωθεί πως το ΚΙΤ κατατάσσεται στη τρίτη θέση των κορυφαίων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Γερμανίας ως πανεπιστήμιο με καλές προϋποθέσεις για επιχειρηματικότητα.

Στη φωτο η ομάδα του EnTechnon/Picture credits:KIT-EnTechnon

Ο καθηγητής μιλάει σήμερα αποκλειστικά στο startupper.gr για την απαραίτητη επιχειρηματική γνώση που οδηγεί στην επιχειρηματική εφαρμογή.

Startupper: Τελικά, μπορεί ο καθένας να γίνει επιχειρηματίας σήμερα; Τι προσόντα πρέπει να διαθέτει όχι μόνο για να γίνει, αλλά και να για να πετύχει;

Ο. Τερζίδης: Υπάρχουν αρκετά πράγματα τα οποία μπορεί να διδαχθεί κάποιος στον τομέα της επιχειρηματικότητας, τα οποία αργά ή γρήγορα θα του χρειαστούν, όπως για παράδειγμα να μάθει να φτιάχνει ένα business model ή να κάνει παρουσιάσεις για το προϊόν του και να επικοινωνεί με το περιβάλλον του ενδιαφέροντός του  ή να καταλαβαίνει πώς να συμπεριφερθεί απέναντι σε συνομιλητές (ζήτημα ηγεσίας), κ.ά. Υπάρχουν όμως και κάποιες ικανότητες που σχετίζονται με τυπικές δραστηριότητες της επιχειρηματικής ζωής, τα επονομαζόμενα entrepreneurial competences, που μπορεί να είναι προσωπικές, όπως π.χ. η ανθεκτικότητα, δηλαδή, να μη το βάζει κάποιος στα πόδια όταν κάτι δεν πάει καλά ή κοινωνικές, όπως π.χ. να μπορεί να διαπραγματεύεται. Υπάρχουν αρκετά στα οποία μπορεί κάποιος να εκπαιδευτεί, να προετοιμαστεί και να αναπτυχθεί.

Startupper: Μπορείτε να μας απαριθμήσετε κάποιες από αυτές τις ικανότητες;

Ο. Τερζίδης: Με τον συνάδελφό μου Alexander Tittel εντοπίσαμε περίπου 50 τέτοιες ικανότητες, τις οποίες δεν μπορεί κάποιος να τις καλλιεργήσει όλες, αλλά μπορεί να κάνει μια συνειδητή επιλογή. Εμείς τις συμπυκνώσαμε σε τρεις κατηγορίες: στις ικανότητες του τομέα, όπου περιγράφεται η διάθεση διεκπεραίωσης εργασιών με αυτόνομο, επαγγελματικά κατάλληλο και μεθοδικό τρόπο, στις προσωπικές ικανότητες, όπου  περιγράφεται η διάθεση ενός ατόμου να αναπτυχθεί περαιτέρω και να διαμορφώσει τη ζωή του αυτόνομα και υπεύθυνα μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό και  επαγγελματικό πλαίσιο και τέλος στις κοινωνικές ικανότητες, όπου περιγράφεται η διάθεση ενός ατόμου να συνεργάζεται με άλλους με στοχευμένο τρόπο, να κατανοεί τα ενδιαφέροντα και τις κοινωνικές καταστάσεις των άλλων, να τους αντιμετωπίζει και να επικοινωνεί ορθολογικά και υπεύθυνα και να συμμετέχει στη διαμόρφωση του εργασιακού κόσμου, αλλά και του κόσμου γενικότερα. Ειδικά στις ικανότητες του τομέα εντοπίσαμε και τρεις υποκατηγορίες που είναι η αναγνώριση των ευκαιριών, η οργανωτικότητα και η στρατηγική και οι  διοικητικές ικανότητες.

Στην επιχειρηματικότητα όμως υπάρχει και ένα στοιχείο που δεν προγραμματίζεται. Ένα στοιχείο που το φέρνει η στιγμή. Είναι το απροσδόκητο, το αναπάντεχο. Πάντα θα εμφανιστεί μια  ιδέα, μια κατάσταση, μια επαφή, και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε με κάποια ταπεινότητα. Ναι, μπορεί να συμβεί το αναπάντεχο, αλλά μπορεί και όχι. Όταν το πλοίο σαλπάρει από το λιμάνι μπορεί να συναντήσει φουρτούνα μεσοπέλαγα, αλλά μπορεί και όχι. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν θα προετοιμάσουμε καλά το πλοίο. Αντίστοιχα, ένας πιλότος εκπαιδεύεται, μαθαίνει θεωρητικά όσα πρέπει να ξέρει, αλλά μπαίνει και σε έναν προσομοιωτή για να  αντιμετωπίσει εικονικές καταστάσεις και να προετοιμαστεί για το απροσδόκητο. Αυτό κάνουμε κι εμείς στη σχολή. Δημιουργούμε καταστάσεις παρόμοιες με αυτές της πραγματικής ίδρυσης μιας εταιρείας, δηλ. εικονικά σενάρια και καλούμε τους φοιτητές μας να βρουν μια ιδέα, να την αναπτύξουν και να μας την παρουσιάσουν σαν να είμαστε επενδυτές. Στη συνέχεια, αφού κάνουμε τις παρατηρήσεις μας, εκείνοι συντάσσουν ένα business plan και στήνουν την εταιρεία. Με αυτόν τον τρόπο συλλέγουν προσωπικές και κοινωνικές εμπειρίες που τους προετοιμάζουν για αυτό που θα συναντήσουν στην αγορά.

Το επιχειρηματικό οικοσύστημα στην Ελλάδα

“Το επιχειρείν εξελίσσεται παγκοσμίως και δεν βλέπω να υπάρχει κανένας νόμος που να απαγορεύει δομικά την εξέλιξή του και στην Ελλάδα. Το σημαντικότερο όλων είναι το ανθρώπινο δυναμικό, οι νέοι που πρέπει να εκπαιδεύονται κάπου. Η χώρα μας προσφέρεται για επιχειρηματικές καινοτομίες και φαίνεται να είναι σχετικά «ανοιχτή» σε νέες ιδέες, αλλά υστερεί στο τελικό αποτέλεσμα που είναι η εφαρμογή αυτών των ιδεών. Συνήθως στην Ελλάδα υπάρχει ένα μεγάλο κενό ανάμεσα στο «γνωρίζω» και στο «πράττω»”, τονίζει ο Καθ. Τερζίδης, επισημαίνοντας πως ως χώρα αδιαμφισβήτητα διαθέτουμε εξαιρετικά πανεπιστήμια, που όμως τους λείπει η κατάλληλη κουλτούρα, η νοοτροπία να αντιληφθούν ότι μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα μητρώο που ενθαρρύνει και ευνοεί τη δημιουργία startups και spin-offs.

«Η χώρα μας υστερεί στη διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα. Δεν λέω ότι είναι εύκολο. Παντού είναι δύσκολο και όχι μόνο στην Ελλάδα. Ακόμη και στη Σαγκάη που πηγαίνω δεν είναι απλό, αλλά είναι εφικτό. Υπάρχουν τρόποι να φέρουμε σε μια δημιουργική τριβή αυτές τις δυο σφαίρες, τους δυο τρόπους σκέψης, τους δυο κόσμους, την έρευνα με την επιχειρηματικότητα. Ξέρω πως υπάρχουν αρκετές γνώσεις πάνω σε αυτό το θέμα. Το ζήτημα είναι αν θέλουν να ασχοληθούν κάποιοι για να αντιληφθούν τους παράγοντες που συντελούν σε μια ανάπτυξη προς αυτή την κατεύθυνση», σχολιάζει ο ίδιος.

Startupper: Είναι η καινοτομία το βασικό κίνητρο της επιχειρηματικότητας σήμερα;

Ο. Τερζίδης: Υπάρχουν διαφορετικά κίνητρα για την επιχειρηματικότητα. Για παράδειγμα, το μαγαζάκι που ανοίγει κάποιος στο Ναϊρόμπι για να επιβιώσει  είναι  τελείως διαφορετικό από μια startup  στη Σαγκάη. Το μαγαζάκι είναι αποτέλεσμα της necessity based entrepreneurship, δηλαδή δημιουργείται για να καλύψει μια ανάγκη. Και δεν το απαξιώνω καθόλου. Αντίθετα, σε μια χώρα της Ευρώπης, όπου κάποιος βγαίνοντας από ένα πανεπιστήμιο επιλέγει να ασχοληθεί με την επιχειρηματικότητα για να φέρει κάτι καινούργιο στην αγορά και στη κοινωνία γενικότερα, μιλάμε για καινοτομία. Υπάρχουν κι άλλα κίνητρα, όπως π.χ. το growth orientation, η φιλοδοξία να δημιουργήσεις μια εταιρία που αναπτύσσεται δυναμικά.

Υπάρχει ένας ολόκληρος επιστημονικός κλάδος,  η ψυχολογία των κινήτρων που ασχολείται με την έρευνα της σκόπιμης ανθρώπινης συμπεριφοράς, με το «γιατί» που ωθεί τους ανθρώπους να κάνουν ή να μην κάνουν ορισμένες κινήσεις. Σύμφωνα με την McClelland, ένα κίνητρο (λατ. Motus = κίνηση) είναι μια «επαναλαμβανόμενη ανησυχία για έναν συγκεκριμένο στόχο, βασισμένη σε ένα φυσικό κίνητρο που ενεργοποιεί, προσανατολίζει και επιλέγει συμπεριφορά». Με άλλα λόγια, είναι ένας λόγος για να κάνεις κάτι. Συνήθως τα κίνητρα προσβλέπουν στην ικανοποίηση των αναγκών.

Η φιλοδοξία, η θέληση για δύναμη και επιβολή, η επιθυμία για επίτευγμα και κύρος μπορούν να είναι κίνητρα για την επιχειρηματικότητα, όπως επίσης η επιθυμία για ανεξαρτησία, για καινοτομία, και για κοινωνική ή οικολογική συνεισφορά. Όταν μιλάμε για startup, συναντάμε μια  μεγάλη ποικιλία κίνητρων και ίσως είναι και καλό να δούμε σε τι ακριβώς αναφερόμαστε. Για παράδειγμα ένα εστιατόριο που ανοίγει κάποιος δεν  ονομάζεται startup. Σαφώς και είναι επιχειρηματικότητα, είναι μια σημαντική κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα, αλλά όχι  startup, εκτός αν φέρει κάτι καινοτόμο στην αγορά. Εάν αναφερόμαστε σε startup, προτείνω να μιλάμε είτε για καινοτομία, είτε για αναπτυξιακό προσανατολισμό.

Η επιχειρηματικότητα και 4^η Βιομηχανική Επανάσταση

Στην ερώτηση πως η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας επηρεάζει  την επιχειρηματικότητα, ο Καθ. Τερζίδης επικαλείται  τον Ρώσο οικονομολόγο Κονσταντίν Κοντράτιεφ, ο οποίος στην αυγή της πρώτης Βιομηχανικής Επανάστασης διατύπωσε μια θεωρία με διαχρονική ισχύ αναγνωρίζοντας τους μεγάλους κύκλους και τα κύματα εντός αυτών στην οικονομία.

«Η καινοτομία στην αυγή της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης φαίνεται πως ακολουθεί τα ίδια κύματα. Υπάρχουν κάποιες καινοτομίες που είναι τόσο βασικές, οι οποίες προκαλούν μεγάλους κυματισμούς. Σκεφτείτε για παράδειγμα τον ηλεκτρισμό που υπήρξε καινοτομία στην  εποχή του και που ακόμη και σήμερα οδηγεί σε άλλες καινοτομίες μέσω ενός ολόκληρου κύματος. Το ίδιο και με την χημική επανάσταση στα τέλη του 19^ου αιώνα. Όλα αυτά δημιουργούν ένα κύμα καινοτομίας, αλλά και μια πληθώρα ευκαιριών. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε αυτό το κύμα της ψηφιακής επανάστασης και  βλέπουμε ήδη πως  σε ότι και αν αγγίξουμε από πίσω κρύβεται ψηφιακή τεχνολογία, είτε γιατί  δημιουργήθηκε μέσω αυτών των ψηφιακών διαδικασιών ή  γιατί λειτουργεί με ψηφιακό τρόπο», περιγράφει ο διαπρεπής Έλληνας επιστήμονας, προσθέτοντας πως πολλοί νόμιζαν ότι το 2000 με το dot.com φτάσαμε στο τέλος.

Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν φτάσαμε στο τέλος γιατί όλες οι καινοτομίες κάποια στιγμή γίνονται μέρος της οικονομικής και κοινωνικής ζωής: «Θα το δούμε που θα πάει. Η πληθώρα των ευκαιριών δε χρειάζεται να μας φοβίζει, αλλά δεν πρέπει να είμαστε και αφελείς. Η χημική επανάσταση έφερε τόσες ευκολίες αλλά κατέστρεψε π.χ. τα ποτάμια μας. Χρειάζεται ένας  υπεύθυνος και συνειδητός χειρισμός. Τίποτα δεν είναι ούτε ευχή, ούτε κατάρα, είναι αυτό που το κάνουμε εμείς να είναι».

Startupper: Προσεγγίζετε την επιχειρηματικότητα με την ανθρωποκεντρική κυβερνητική (human –centric cybernetics). Τι είναι αυτό και γιατί το επιλέγετε;

Ο. Τερζίδης: Το cybernetics παραπέμπει στην ελληνική λέξη κυβερνήτης.  Φανταστείτε ένα πλοίο με τον απαραίτητο εξοπλισμό, με τον κυβερνήτη του και με το πλήρωμά του. Βρίσκεται όμως μέσα σε ένα περιβάλλον όπου φυσάει ισχυρός άνεμος και το εμποδίζει να βγει από το λιμάνι. Υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να επηρεάσει ο κυβερνήτης και άλλοι που δεν μπορεί. Υπάρχει ένα σύστημα, το πλοίο εν προκειμένω, ένας άνθρωπος που το κυβερνά και η ανθρώπινη θέληση που προσπαθεί να φέρει το πλοίο στα ίσα. Αυτή είναι η βασική ιδέα και στην επιχειρηματικότητα. Δημιουργούμε μια επιχείρηση μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν το ελέγχουμε απόλυτα. Για παράδειγμα, κανένας επιχειρηματίας δεν μπορούσε να προβλέψει την οικονομική κρίση που περάσαμε ή την πανδημία που διανύουμε.

Η επιχειρηματικότητα έχει να κάνει με αυτή την κατανόηση, ότι υπάρχει ένα  κοινωνικοοικονομικό σύστημα που το ονομάζουμε επιχείρηση και που πρέπει να το κυβερνήσουμε μέσα σε ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον αντιλαμβανόμενοι ποιους μοχλούς χειρισμού και ποιες δυνατότητες επιρροής έχουμε, αλλά και ποιους στόχους-όραμα για να το φέρουμε μέσω της σωστής λήψης αποφάσεων στην κατεύθυνση που θέλουμε. Εδώ κάπου μπαίνει και το αίσθημα ευθύνης που νιώθει κάθε κυβερνήτης για να κάνει τους σωστούς χειρισμούς και να αποφύγει αρνητικές επιπτώσεις για τον εαυτό του και τους άλλους.

Startupper: Μέσα στο βιβλίο σας με τίτλο:“Technology Entrepreneurship: Insights in New Technology-Based Firms, Research Spin-Offs and Corporate Environments” κάνετε λόγο και για μια τεχνολογική καινοτομία που δεν γνωρίζουμε πλήρως τις εφαρμογές της

Ο. Τερζίδης: Έχουμε αντιληφθεί ότι υπάρχει μια κατηγορία καινοτομιών που ξεκινούν από την έρευνα, από κάποια ανακάλυψη, που έχουν κάποια στοιχεία τα οποία δεν τα αντιλαμβανόμαστε άμεσα και δεν μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε στο έπακρο. Για παράδειγμα η τεχνολογία blockchain μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλά πράγματα, αλλά αυτό που εμείς γνωρίζουμε ευρέως είναι το crypto currency. Όταν υπάρχει μια ενδιαφέρουσα καινοτομία στη βάση μιας τεχνολογίας που εξελίσσεται χωρίς να γνωρίζουμε τις δυνητικές εφαρμογές, θα υπάρξει ένα στοιχείο που θα μας ξεφύγει. Ωστόσο, μπορούμε πλέον να γνωρίζουμε ποια στάδια θα διανύσει ώστε να έρθει μια καινούργια τεχνολογία σε εφαρμογή. Έχουμε ταυτοποιήσει μια κρίσιμη διαδικασία που δομικά δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή, έναν συστηματικό τρόπο να την επεξεργαστούμε, και έχουμε προτείνει αντίστοιχα έναν τρόπο διαχείρισης. Παρόλα αυτά όσο και αν την προετοιμάσουμε, όσο συστηματικά και αν τη προσεγγίσουμε κάποια στιγμή θα μας ξεφύγει κάτι, θα  υπάρχει μια έλλειψη που δεν μπορούμε να την απαξιώσουμε. Εκεί πέρα πρέπει να κάνει κάποιος παύση και να πάρει μια βαθιά ανάσα!

Σημείωση: Ο καθηγητής Ορέστης Τερζίδης σπούδασε Φυσική και μετά την απόκτηση του διδακτορικού τίτλου σπουδών του στον ίδιο τομέα εργάστηκε στην εταιρεία SAP (Systems, Applications & Products in Data Processing), στην αρχή ως προγραμματιστής εφαρμογών και στη συνέχεια ως στενός συνεργάτης του διευθύνοντος συμβούλου της SAP Henning Kagermann, καθώς και ως διευθυντής τού ερευνητικού κέντρου της SAP στην Καρλσρούη. Από το 2011 διδάσκει στο τμήμα Επιχειρηματικότητας, Διαχείρισης Τεχνολογίας και Καινοτομίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καρλσρούης (ΚΙΤ), που έχει ιδρύσει και διευθύνει ο ίδιος.