Σύμφωνα με τη μελέτη του Joint Research Centre (JRC), ως Δυνατότητα Τηλεργασίας (teleworkability) ορίζεται η «τεχνική δυνατότητα» άσκησης των εργασιακών καθηκόντων εξ αποστάσεως. Συνεπώς η δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα καθορίζεται κυρίως από τον τύπο των καθηκόντων που απαιτούνται και από το αν αυτά τα καθήκοντα μπορούν να ασκηθούν εξ αποστάσεως. Ωστόσο, η εφαρμογή της τηλεργασίας εξαρτάται και από τις μεθόδους εργασίας, αλλά και από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται κατά την εκτέλεση των καθηκόντων.
Το περιεχόμενο της εργασίας, περιγράφει το «τι» και το «πως» της εργασίας, και διακρίνεται σε δύο άξονες:
Τα καθήκοντα εργασίας:
- Πνευματικά καθήκοντα, κατά τα οποία οι εργαζόμενοι επεξεργάζονται πληροφορίες ή ιδέες
- Κοινωνικά καθήκοντα, κατά τα οποία οι εργαζόμενοι αλληλοεπιδρούν με τρίτους (πελάτες, συνεργάτες κ.ο.κ.)
- Φυσικά καθήκοντα, για τα οποία απαιτείται φυσική παρουσία των εργαζομένων.
- Τις μεθόδους εργασίας που σχετίζονται με τις μορφές οργάνωσης εργασίας, και τα εργαλεία εργασίας, δηλαδή τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση των καθηκόντων.
Τα πνευματικά καθήκοντα μπορούν εύκολα να παρασχεθούν εξ αποστάσεως, ενώ τα κοινωνικά καθήκοντα ι μπορούν να εκτελούνται από απόσταση, αλλά μειώνοντας σχετικά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, που μπορεί να ασκείται εξ αποστάσεως με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ωστόσο με χαμηλότερη ποιότητα του μαθήματος συγκριτικά με τη δια ζώσης εκπαίδευση. Στον αντίποδα, τα φυσικά καθήκοντα δεν μπορούν να εκτελούνται εξ αποστάσεως, καθώς απαιτούν τη φυσική παρουσία των εργαζομένων.
Άλλοι σημαντικοί παράγοντες για την τηλεργασία είναι οι υποδομές ΤΠΕ, η πρόσβαση των εργαζομένων στα εξειδικευμένα λογισμικά, και οι ψηφιακές δεξιότητες των εργαζόμενων. Οι υποδομές, αποτελούν πρόκληση για αρκετές περιοχές που είναι απομακρυσμένες από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Από την άλλη, η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζόμενων αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την τηλεργασία. Καθώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων επεκτείνεται, περαιτέρω αλλαγές στην οργάνωση και την παροχή της εργασίας είναι αναπόφευκτες. Όπως προκύπτει από σειρά πρόσφατων ερευνών για την πραγματική εμπειρία τηλεργασίας σε πολύ μεγάλο αριθμό εργαζομένων και επιχειρήσεων, καταγράφονται διάφοροι προβληματισμοί για την έκταση εφαρμογής της τηλεργασίας. Παράλληλα, ενώ αξιολογείται θετικά μια σειρά από παράγοντες για την παροχή εργασίας από απόσταση, με κυριότερο την προστασία της υγείας, παράλληλα εκφράζεται και σκεπτικισμός για απώλεια μέρους της προσωπικής και οικογενειακής ζωής εξ’ αιτίας της απασχόλησης στο σπίτι.
Πως μπορεί να μετρηθεί η δυνατότητα τηλεργασίας;
To JRC υπολογίζει τη δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα με βάση δύο δείκτες που κατασκεύασε, χρησιμοποιώντας στοιχεία από δύο έρευνες του Eurofound και του Ιταλικού Ινστιτούτου Ανάλυσης Δημοσίων Πολιτικών:
- Ο Δείκτης Τεχνικής Δυνατότητας Τηλεργασίας (Technical Teleworkability Index) αποτελεί τον πιο σημαντικό δείκτη και καθορίζει κατά πόσο ένα επάγγελμα μπορεί να ασκηθεί εξ αποστάσεως. Η τεχνική δυνατότητα τηλεργασίας σχετίζεται με τα φυσικά καθήκοντα που απαιτούνται στα επαγγέλματα. Εάν ένα επάγγελμα περιλαμβάνει σημαντικό ποσοστό φυσικών καθηκόντων, τότε δεν υπάρχει δυνατότητα τηλεργασίας, ενώ σε περίπτωση που δεν απαιτούνται καθόλου φυσικά καθήκοντα, τότε υπάρχει 100% δυνατότητα τηλεργασίας. Λαμβάνεται υπόψη η βαρύτητα ορισμένων φυσικών καθηκόντων ανά επάγγελμα, όπως για παράδειγμα η χειρωνακτική εργασία, σε τι βαθμό απαιτείται ο χειρισμός και η μετακίνηση αντικειμένων, ο χειρισμός μηχανημάτων ή οχημάτων κ.λπ.
- Ο Δείκτης Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης (Social Interaction Index) ερμηνεύει τη δυνατότητα τηλεργασίας για κάποιο επάγγελμα σε συνδυασμό με το δείκτη τεχνικής δυνατότητας τηλεργασίας. Σχετίζεται με τα κοινωνικά καθήκοντα που απαιτούνται ανά επάγγελμα και, όπως και στην περίπτωση των φυσικών καθηκόντων, όσο πιο μεγάλο το ποσοστό τους, τόσο πιο δύσκολα μπορεί το επάγγελμα να ασκηθεί εξ αποστάσεως. Λαμβάνονται υπόψη στοιχεία όπως για παράδειγμα ο βαθμός, κατά τον οποίο απαιτείται να επηρεάζουν ή να συντονίζουν τρίτους, η απευθείας εργασία με το κοινό, η βοήθεια και φροντίδα τρίτων κ.λπ.
Σύμφωνα με το JRC, από τα συνολικά 120 επαγγέλματα (3ψηφιοι κωδικοί) που διακρίνονται με βάση τη διεθνή ταξινόμηση των επαγγελμάτων ISCO, τα 24 (20%) έχουν πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, τα 40 (33%) έχουν μερική δυνατότητα, ενώ τα 56 (47%) δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας. Η κατανομή των επαγγελμάτων με βάση τη δυνατότητα τηλεργασίας φαίνεται στο σχήμα Δ1.
