To growth or to degrowth?

Της Κωνσταντίνας Λύρου

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο, τα δεδομένα του οποίου χρονολογούνται από το 1850, ανακοίνωσε ότι «το 2023 καταγράφηκε παγκόσμια μέση θερμοκρασία 14,98 βαθμών Κελσίου, δηλαδή αύξηση κατά 0,17 βαθμούς Κελσίου πάνω από το προηγούμενο ετήσιο ρεκόρ του 2016».

Οι συγκεκριμένες θερμοκρασίες «υπερβαίνουν πιθανόν εκείνες όλων των περιόδων εδώ και τουλάχιστον 100.000 χρόνια». Η πιθανότητα πλέον να μην ξεπεραστεί κατά 1,5 βαθμό Κελσίου η παγκόσμια μέση θερμοκρασία είναι μηδενική και ό,τι και αν συμφωνήθηκε στην COP28 δεν είναι νομικά δεσμευτικό για τα κράτη. 

Ο απαιτούμενος μετασχηματισμός των ενεργειακών μας αναγκών και η μείωση των συνολικών εκπομπών δεν δύναται να επιτευχθούν βραχυπρόθεσμα χωρίς την πλήρη και ουσιαστική δέσμευση των κυβερνήσεων, των επενδυτών και άλλων σχετιζόμενων οργανισμών. Για να τηρηθεί ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού, οι παγκόσμιες εκπομπές πρέπει να αρχίσουν να μειώνονται άμεσα κατά 7 έως 8% ετησίως. Εάν οι κυβερνήσεις δεν λάβουν δραστικά μέτρα τα επόμενα χρόνια, τότε είναι πιθανό να καταλήξουμε σε αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας κατά 3 έως 5 βαθμούς. 

Ανάπτυξη ή αποανάπτυξη;

Πολλές χώρες επενδύουν στους τομείς καθαρής ενέργειας, ενισχύοντας τις εθνικές πολιτικές τους, όπως φορολογικές πιστώσεις για τον εφοδιασμό με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εκπτώσεις για την εγκατάσταση μηχανισμών και δημιουργία αγορών για πιστοποιητικά ανανεώσιμης ενέργειας, με σκοπό τη διασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας και τη διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος. Περίπου το 29% της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται σήμερα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Οι ΑΠΕ προωθούνται ως το «καύσιμο του μέλλοντος», το οποίο θα βοηθήσει να συγκλίνουν δύο αντικρουόμενες στοχεύσεις. Από τη μια πλευρά, η ανάγκη για ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και από την άλλη, η απαίτηση ώστε να είναι φιλική προς το περιβάλλον.

Οι αναδυόμενες χώρες αύξησαν από 18% σε 42% τις θέσεις τους σε ΑΠΕ ως ποσοστό των παγκόσμιων επενδύσεων από το 2004. Η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία μοιράστηκαν, αντίστοιχα, την πρώτη, πέμπτη και όγδοη θέση στις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντιπροσωπεύοντας το 37% παγκοσμίως. 

Όλα τα κράτη εξαρτώνται από τον ενεργειακό τομέα για την οικονομική τους ανάπτυξη και ευημερία, με αποτέλεσμα η παγκόσμια ζήτηση να αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. 

Η εξέταση συνεπώς της σχέσης μεταξύ της ζήτησης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και της οικονομικής ανάπτυξης θα προσφέρει σημαντικά στοιχεία για τον σχεδιασμό κατάλληλων εθνικών περιβαλλοντικών και ενεργειακών πολιτικών. Όλο και πιο πολλοί ερευνητές έχουν αρχίσει να μελετούν την αλληλεπίδραση μεταξύ της κατανάλωσης ανανεώσιμης ενέργειας και της οικονομικής ανάπτυξης, δίχως όμως να υπάρχει κάποιο τελικό συμπέρασμα. 

Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επηρεάζουν θετικά την οικονομική ανάπτυξη. Η διαφοροποίηση της οικονομίας με την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και νέων τεχνολογιών εικάζεται ότι θα συμβάλει στη στήριξη της καινοτομίας, ενώ η αυξημένη ζήτηση για υπηρεσίες που σχετίζονται με το περιβάλλον θα έχει θετικό αντίκτυπο στη δημιουργία «πράσινων» θέσεων εργασίας. Άλλες μελέτες, ωστόσο, έχουν διαπιστώσει ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναστέλλουν την οικονομική ανάπτυξη, καθώς απαιτούν υψηλό αρχικό κεφάλαιο, ενώ η απόσβεση γίνεται σε βάθος χρόνου. Κοινωνικοοικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την οικονομική ανάπτυξη και, ως εκ τούτου, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη σχέση της με την κατανάλωση. 

Υπέρμαχοι της αποανάπτυξης θεωρούν ότι η ανάπτυξη προϋποθέτει εγγενώς αυξημένη εξόρυξη πόρων, είτε είναι «πράσινη» είτε όχι. Ο διάσημος Γάλλος κλιματολόγος, Jean-Marc Jancovici, συγγραφέας του βιβλίου World Without End, το οποίο έχει πουλήσει σχεδόν ένα εκατομμύριο αντίτυπα στη Γαλλία, υποστηρίζει ότι η οικονομική ανάπτυξη θα είναι αδύνατη ακόμα και αν οι κυβερνήσεις στραφούν 100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τονίζει δε, ότι η αιολική, η ηλιακή ή η υδροηλεκτρική ενέργεια δεν είναι πανάκεια και ότι «οι ΑΠΕ δεν θα μας επιτρέψουν να διατηρήσουμε το σύγχρονο τρόπο ζωής». Για τον Γάλλο κλιματολόγο η ιδέα ενός κόσμου βασισμένου πλήρως σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι συμβατή με τη διατήρηση της οικονομικής παραγωγής. 

Στροφή στην πυρηνική ενέργεια

Σε αντίθεση με πολλούς περιβαλλοντολόγους, ο Jancovici πιστεύει ότι η πυρηνική ενέργεια θα πρέπει να είναι πρώτη στις μελλοντικές επενδύσεις. Υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις πως οι ΑΠΕ θα παραμείνουν φθηνές και προτείνει την ατομική ενέργεια ως ένα αποτελεσματικό τρόπο για να εξισορροπηθεί το ενδεχόμενο της ανόδου τιμών και άρα του κινδύνου της «κοινωνικής κατάρρευσης». Όσον αφορά την πραγματική οικονομία, κατά τον ίδιο, βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια σε πτωτική πορεία, με συσσωρευμένα χρέη και παρά τις διαβεβαιώσεις των Μακρόν και Σούνακ ότι η ανάπτυξη θα ξαναρχίσει. 

Ο λόγος, λοιπόν, των πολιτικών ηγετών περί παράλληλης οικονομικής ανάπτυξης κατά τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πιθανόν εξυπηρετεί κάποια πολιτική σκοπιμότητα και όχι μια ρεαλιστική δυνατότητα.

Στην COP28, 22 χώρες δεσμεύτηκαν να τριπλασιάσουν την πυρηνική ικανότητα μέχρι το 2050, δηλαδή από το 2% της τελικής ενέργειας που χρησιμοποιούμε στο 6% παγκοσμίως. Μάλιστα, ο Εμάνουελ Μακρόν ανακοίνωσε πρόσφατα την πρόθεσή του να κατασκευάσει άλλους έξι αντιδραστήρες EPR επόμενης γενιάς που θα προστεθούν στους υπάρχοντες 58.

Απαγόρευση πτήσεων

Στις 23 Μαΐου ανακοίνωσε, επίσης, την έναρξη της απαγόρευσης των εμπορικών πτήσεων μικρών αποστάσεων εντός Γαλλίας, ως μέτρο για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης, παρόλο που οι εσωτερικές πτήσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 0,5% των συνολικών γαλλικών εκπομπών CO2. Σύμφωνα με την εκτίμησή του Jancovici το μέτρο αυτό δεν αρκεί. Για να επιτευχθεί μείωση στις εκπομπές άνθρακα υπολογίζει ότι οι Γάλλοι πολίτες θα πρέπει να περιορίσουν σε τέσσερις τις πτήσεις μεγάλων αποστάσεων συνολικά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Εντυπωσιακά, δε, είναι τα ευρήματα δημοσκόπησης, όπου το 41% των Γάλλων ανέφερε ότι θα σκεφτόταν να σεβαστεί μια τέτοια απαγόρευση.

Αντίστοιχα μέτρα, όμως, δεν έχουν παρθεί για τις ιδιωτικές πτήσεις, οι οποίες είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο ποσοστό των εκπομπών. Το 2019, το ένα δέκατο όλων των πτήσεων που αναχώρησαν από τη Γαλλία ήταν με ιδιωτικά τζετ, εκ των οποίων τα μισά ταξίδεψαν λιγότερο από 500 χιλιόμετρα και είναι δύο φορές πιο πιθανό να χρησιμοποιηθούν για πολύ σύντομα ταξίδια εντός της Ευρώπης, σε σύγκριση με εμπορικές πτήσεις. Έρευνα του 2021 διαπίστωσε ότι ανά επιβάτη, τα ιδιωτικά τζετ είναι μεταξύ 5 έως 14 φορές πιο ρυπογόνα από μια εμπορική πτήση και 50 φορές πιο ρυπογόνα από τα τρένα. Το κύριο αεροδρόμιο του Άμστερνταμ Schiphol έχει ήδη προτείνει την απαγόρευση των πτήσεων των ιδιωτικών τζετ από τους τερματικούς σταθμούς του. Με τις προβλέψεις να επισημαίνουν ότι ο παγκόσμιος εμπορικός εναέριος στόλος θα διπλασιαστεί τα επόμενα 20 χρόνια, αυτή η κίνηση φιλοδοξεί να εμπνεύσει άλλα αεροδρόμια στην Ευρώπη και στο εξωτερικό να λάβουν αντίστοιχα μέτρα.

Οι βιομηχανικές χώρες του Βορρά ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των αερίων του θερμοκηπίου που έχουν συσσωρευτεί στην ατμόσφαιρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη έχουν εκπέμψει το 37% του συνόλου των αερίων αυτών. Η Κίνα είναι πλέον ο μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών CO2 στον κόσμο και μόλις φέτος οι εκπομπές CO2 της Ινδίας ξεπέρασαν αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εάν λάβουμε υπόψη τα όρια του πλανήτη μας, τότε ο περιβαλλοντικός διάλογος δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στην προστασία του κλίματος. Οι κοινωνίες μας πρέπει να αλλάξουν, το ίδιο και ο τρόπος που προσεγγίζουμε την ίδια την έννοια της οικονομίας. Η τεχνολογία για τη μετάβαση του κόσμου σε ένα πλήρως βιώσιμο ενεργειακό σύστημα έως το 2050 υπάρχει ήδη, απαιτούνται μόνο ριζοσπαστικές πολιτικές και αλλαγές, καθώς και συστράτευση των χωρών στον ίδιο σκοπό, αυτόν της εξασφάλισης της ίδιας της ύπαρξής μας. 

Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Startupper MAG #45