Για τέταρτη χρονιά πραγματοποιήθηκε το Family Business Conference

Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε το 4th Family Business Conference στην Θεσσαλονίκη, από την Palladian Conferences, το οποίο ασχολήθηκε με τις οικογενειακές επιχειρήσεις και τα ζητήματα που αφορούν στην οργάνωση και διαχείρισή τους. Το συνέδριο διοργανώθηκε, για τέταρτη συνεχή χρονιά, υπό την αιγίδα: του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, του Ελληνογερμανικού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Εμπορίου & Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ), του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ), του ΣΕΒΕ – Σύνδεσμος Εξαγωγέων, του Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (ΣΕΓΕ) και του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Λιανικών Πωλήσεων Ελλάδος (ΣΕΛΠΕ), με χρυσούς χορηγούς την Alpha Bank και την EY Ελλάδος.

Ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, κ. Κωνσταντίνος Ζέρβας στον χαιρετισμό του, μεταξύ άλλων, στάθηκε στις ενέργειες του Δήμου για την υποστήριξη των οικογενειακών επιχειρήσεων. Όπως σημείωσε ο Δήμος Θεσσαλονίκης προχώρησε σε οριζόντια μείωση των δημοτικών τελών φωτισμού και καθαριότητας κατά 30% και κατά 80% σε ειδικές κατηγορίες, επιχειρήσεις και επαγγελματικά ακίνητα που είχαν πληγεί από την κατασκευή του Μετρό στην πόλη, προχώρησε σε μια νέα κανονιστική απόφαση για τον δημόσιο χώρο με πλήρη κωδικοποίηση για πρώτη φορά σε ένα ενιαίο κείμενο των κανόνων που διέπουν την χρήση των κοινόχρηστων χώρων, προχώρησε σε απαλλαγή τελών και σε ευνοϊκές ρυθμίσεις για επιχειρήσεις που επλήγησαν από την πανδημία και προχώρησε σε ρύθμιση 100 δόσεων για χρέη που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας. Επισήμανε δε ότι ο Δήμος θα λάβει 30 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης τα οποία θα χρησιμοποιηθούν μέσα στο 2023, για την αναζωογόνηση 10 εμπορικών οδών της Θεσσαλονίκης, ώστε να στηριχθούν οι επιχειρήσεις. Συνολικά, ο Δήμος έχει εξασφαλίσει ένα ποσό 160 εκατ. ευρώ και διεκδικεί στη νέα περίοδο του ΕΣΠΑ (2021- 27) ένα ποσό με ωριμότητα έργων γύρω στα 100 εκατ. ευρώ.

Ο κ. Θανάσης Σαββάκης, επιχειρηματίας, Πρόεδρος της EnExGroup, επ. Πρόεδρος του ΣΒΕ, στον χαιρετισμό του αναφέρθηκε στους έξι μύθους που υπάρχουν για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Ο πρώτος μύθος αναφέρει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις διοικούνται αντιεπαγγελματικά και σχεδόν νομοτελειακά οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτυγχάνουν στην τρίτη γενιά. Σημείωσε όμως ότι αυτό δεν τεκμηριώνεται, καθώς υπάρχουν οικογενειακές επιχειρήσεις 150 και 200 ετών στην Ευρώπη και πάνω από 100 ετών στην Ελλάδα. Ενώ πρόσθεσε ότι άλλο είναι η ταχύτητα και η ευελιξία στην λήψη των αποφάσεων και άλλο η δήθεν αντιεπαγγελματική διαχείριση. Ο δεύτερος μύθος αναφέρει, όπως σημειώνει ο κ. Σαββάκης, ότι μόνο ο ιδρυτής της οικογενειακής επιχείρησης δημιουργεί πλούτο και κάποιος άλλος στη συνέχεια δεν προσθέτει αξία στην οικογενειακή επιχείρηση. Όπως όμως τόνισε ο κ. Σαββάκης, σε πλήθος τέτοιων επιχειρήσεων και μάλιστα παγκοσμίως γνωστών, οι ιδρυτές αυτών ήταν απλώς οι πρώτοι από μια σειρά διαδόχων που ακολούθησαν και δημιούργησαν και εκείνοι στη συνέχεια πλούτο στην οικογενειακή επιχείρηση. Μια σειρά διεθνών μελετών αποδεικνύουν ότι μια οικογενειακή επιχείρηση που θεωρεί ότι είναι παραγωγική για την οικογένεια και την κοινωνία, πάντα έχει πολλαπλούς δημιουργούς πλούτου σε συνεχόμενες γενιές. Ο τρίτος και πιο διαδεδομένος μύθος, αναφέρει ο κ. Σαββάκης, αφορά τη δήθεν προκαθορισμένη κάμψη ή και πτώση της οικογενειακής επιχείρησης, όταν αναλάβει τα ηνία η τρίτη γενιά η οποία θα κακοδιαχειριστεί την οικογενειακή επιχείρηση. Με προσεκτική παρατήρηση όμως στις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και τον κόσμο, θα καταλάβουμε, σημειώνει ο κ. Σαββάκης, ότι οι οικογένειες ακολουθούν μάλλον ένα κύκλο συνεχούς προσπάθειας για ανάπτυξη, παρά μια πορεία, προφανώς ασυνείδητη, γραμμικής παρακμής. Ο τέταρτος μύθος αναφέρει ότι αν πουληθεί μια οικογενειακή επιχείρηση, τότε η οικογένεια παύει να ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Το αντίθετο, υπογραμμίζει ο κ. Σαββάκης, καθώς η πλειοψηφία των οικογενειών επενδύει σε κάποια άλλη επιχειρηματική δραστηριότητα, συνεχίζοντας την παράδοση που θέλει οικογένεια να είναι ιδιοκτήτρια μιας οικογενειακής επιχείρησης. Ο πέμπτος μύθος αναφέρει ότι ο πλούτος μιας οικογένειας προκύπτει μόνο από μια επιχειρηματική δραστηριότητα. Λάθος, επισήμανε ο κ. Σαββάκης, καθώς αν παρατηρήσουμε το επιχειρηματικό περιβάλλον, τα κέρδη από μια οικογενειακή επιχείρηση επενδύονται, τόσο στην ίδια, όσο και σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας. Κατέληξε δε με τον έκτο μύθο, ο οποίος αναφέρει ότι η επιτυχία μιας οικογένειας στις επόμενες γενιές στηρίζεται στην απομάκρυνση της οικογένειας από τη διοίκηση της επιχείρησης και ασκεί μια σχετικά μικρή επιρροή στη λήψη των αποφάσεων. Όσοι υποστηρίζουν αυτόν τον μύθο, αγνοούν παντελώς ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στηρίζονται πρωτίστως στις αξίες της οικογένειας και το στιβαρό θεμέλιο τους είναι η οικογενειακή κουλτούρα. Βεβαίως, σημείωσε ο κ. Σαββάκης, αρκετές φορές οι οικογενειακές αξίες και πρακτικές μπορούν να υπονομεύσουν τη βιωσιμότητα μιας οικογενειακής επιχείρησης. Η συνήθης πρακτική όμως είναι η οικογένεια να προσπαθεί διαρκώς να μειώσει τους τρόπους με τους οποίους η επιχείρηση «στεγνώνει» οικονομικά και στο πλαίσιο αυτό προσπαθεί να μεγαλώσει και να βελτιστοποιήσει τα οφέλη για όλα τα μέλη της οικογένειας ανεξαιρέτως.

Ο κ. Κωνσταντίνος Δημάδης, Μέλος ΔΣ, Ελληνική Συνομοσπονδία Εμπορίου & Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ) στον χαιρετισμό του επισήμανε ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι το παρελθόν και το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της και για αυτό πρέπει να στηριχθούν με τις σωστές μεταρρυθμίσεις για την κληρονομικότητα και τους φόρους που επιβάλλονται σε αυτή από την ελληνική πολιτεία. Έτσι θα παραμείνουν υγιείς και ανταγωνιστικές στο παγκοσμιοποιημένο επιχειρηματικό περιβάλλον. Πρόσθεσε δε, ότι η ΕΣΕΕ έχει λάβει πολλές πρωτοβουλίες για το θέμα της μετάβασης από γενιά σε γενιά, με συνεχή επικοινωνία με τα μέλη της και με διοργάνωση σχετικών ημερίδων, ώστε να τους δώσει τον τρόπο και την κατεύθυνση για την μετάβαση στη νέα γενιά και τέλος, ο κ. Δημάδης σημείωσε, ότι χρειάζεται να αντιληφθούμε όλοι ότι η ελληνική οικογένεια και κατ’ επέκταση η ελληνική οικογενειακή επιχείρηση είναι στυλοβάτης για την μικρομεσαία, αλλά και την μεγάλη ελληνική επιχειρηματικότητα.

Στην κεντρική ομιλία του με θέμα «Δυνατότητες χρηματοδότησης από την ΕΕ για Οικογενειακές και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) – Access to EU funding for family business and SMEs» ο κ. Πάνος Γρέδης, Representative of European Public Law Organization (EPLO) στις Βρυξέλες, αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στις δυνατότητες χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις μικρομεσαίες και οικογενειακές επιχειρήσεις. Το COSME, που παρέχει εγγυήσεις όσον αφορά την πρόσβαση στη χρηματοδότηση και στις αγορές και τη δημιουργία περιβάλλοντος που θα ευνοεί την ανταγωνιστικότητα, την ενθάρρυνση και την προώθηση της επιχειρηματικότητας. Το πρόγραμμα InnovFin (στο πλαίσιο του HORIZON 2020) που παρέχει δυνατότητες μικροδανείων και εγγυήσεων όσον αφορά τις καινοτομίες των επιχειρήσεων, την έρευνα και κυρίως την έναρξη νέων και νεοφυών επιχειρήσεων. Το EIC Accelerator  το οποίο προσφέρει χρηματοδότηση και coaching σε καινοτόμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το πρόγραμμα Creative Europe το οποίο παρέχει δάνεια σε μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις στον κλάδο των τεχνών και στον δημιουργικό τομέα. Το πρόγραμμα που αφορά στην απασχόληση και στην κοινωνική καινοτομία το οποίο παρέχει μικρο-δάνεια έως 25.000 ευρώ σε μικρές επιχειρήσεις και ευπαθείς κοινωνικές ομάδες που θέλουν να αναπτύξουν μια μικρή επιχείρηση και παράλληλα επενδύει μέχρι 500.000 σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κοινωνικό τομέα -το λεγόμενο κοινωνικό επιχειρείν. Τέλος, το νέο ΕΣΠΑ, το πολυμερές χρηματοδοτικό μέσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ζήτημα της διαδοχής ήταν και το αντικείμενο της 1ης ενότητας του συνεδρίου με θέμα Προτάσεις μακροημέρευσης: τα μέλη μιας οικογενειακής επιχείρησης αφηγούνται, στην οποία συμμετείχαν ο κ. Ευθύμης Στρουμπίνης, (πατέρας) και ο κ. Σωτήρης Στρουμπίνης, (υιός), από την εταιρεία Metallaki. Ο Ευθύμης Στρουμπίνης αναφέρθηκε στο πολύ δύσκολο ξεκίνημα της επιχείρησης , με πολύ λίγα κεφάλαια και πολύ προσωπική εργασία, η οποία και κράτησε ζωντανή την επιχείρηση μέσα στην αγορά. Σημείωσε ότι η 2η γενιά το 2015 ανέλαβε τα ηνία της επιχείρησης και έφερε αλλαγές στη δομή αλλά και στη λειτουργία της, γιατί είχε την εύκολη πρόσβαση στην τεχνολογία. Ενώ, συμπλήρωσε ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στηρίζονται στην αγάπη που δείχνει ο ιδρυτής στο να δημιουργεί συνέχεια και να προσθέτει λιθαράκι – λιθαράκι, ώστε να μεγαλώνει η επιχείρηση. Ο κ. Σωτήρης Στρουμπίνης επισήμανε ότι η ανάληψη των ηνίων της επιχείρησης ήταν και μία συνειδητή απόφαση, όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές και το μεταπτυχιακό του και γύρισε στην Ελλάδα σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, όταν είχε ξεκινήσει η οικονομική κρίση, η οποία ήταν και πολύ έντονη και για τις οικοδομικές κατασκευές και για τα κτίρια. Όπως όμως επισήμανε, κατάφερε να κατευθύνει την αγάπη του προς τον σχεδιασμό σε μια ήδη υφιστάμενη επιχείρηση το οποίο προσέφερε μία ευκολία για έναν νέο επαγγελματία. Αυτό που θεωρεί δύσκολο, όχι τόσο στη συνύπαρξη, αλλά στις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις που πρέπει να διαχειριστούν τη διάδοχη κατάσταση είναι η προσωποκεντρική δομή που έχουν. Καθώς όταν κάποια στιγμή θέλουν να επεκτείνουν την επιχείρηση, πρέπει να βρουν τρόπους πώς να ανακατανείμουν αρμοδιότητες οι οποίες μέχρι πρότινος γίνονταν από έναν άνθρωπο (π.χ. να είναι μέσα στην παραγωγή, να είναι πωλητής, λογιστής κλπ). Πρόσθεσε δε, ότι το επιχειρείν στην Ελλάδα δεν ευνοείται και το ΕΣΠΑ και οι χρηματοδοτήσεις δεν είναι αρκετά, αφού υπάρχει μία πολύ δυσβάσταχτη φορολογία, το θεσμικό πλαίσιο που αφορά ακόμη και τον τομέα της παραγωγής των αδειοδοτήσεων, τα οποία δυσχεραίνουν το επιχειρείν και την επέκταση του επιχειρείν. Ενώ κλείνοντας, επισήμανε ότι όσοι ως διάδοχη κατάσταση ενδιαφέρονται να συνεχίσουν τις οικογενειακές επιχειρήσεις πραγματικά να το κάνουν με γνώμονα την αγάπη τους για το αντικείμενο και όχι επειδή είναι ένα χρέος και μια υποχρέωση.

Ακολούθως, τη δική τους επαγγελματική πορεία παρουσίασαν ο κ. Χρήστος Γκίνης, Πρόεδρος του Δ.Σ., και η σύζυγός του κ. Στυλιανή Τούσινα, Διευθύνουσα Σύμβουλος, της εταιρείας Euroco S.A.. Ο κ. Γκίνης σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι το πιο σημαντικό είναι ότι η επιχείρηση και το αντικείμενο που έχουμε είναι φορτισμένο με μία αρκετά σοβαρή επιστημονική γνώση. «Όντας λοιπόν ακαδημαϊκός, χρησιμοποίησα όλες αυτές τις γνώσεις για τη δουλειά την οποία κάνω σήμερα και μάλιστα είναι το know how τέτοιο που είναι και πάρα πολύ δύσκολο να αντιγραφεί, αλλά θέλει πάρα πολλή δουλειά». Για το θέμα των οικογενειακών επιχειρήσεων θα σχημάτιζε ένα τρίγωνο που σε κάθε κορυφή του τριγώνου θα έβαζε ένα όνομα: Ελλάδα, οικογενειακή επιχείρηση – μικρομεσαία επιχείρηση και μακροημέρευση, καθώς αυτές οι τρεις παράμετροι επηρεάζουν η μία την άλλη. «Έτσι λοιπόν στην οικογενειακή επιχείρηση στην Ελλάδα, που έχει τόσο δυνατούς οικογενειακούς δεσμούς επηρεάζεται πάρα πολύ η λειτουργία της επιχείρησης από την ισχυρή οικογένεια».

Στη συνέχεια η κ. Τούσινα αναφέρθηκε στο μυστικό της επιτυχίας της επιχείρησής τους, η εμπιστοσύνη που έχει ο ένας στον άλλον, οι κοινοί στόχοι, οι κοινές αξίες και επίσης το πάθος για την επιχείρησή τους το οποίο το μετέφερε σε εκείνη προσωπικά ο σύζυγός της. Επισήμανε επίσης, ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν το πρόβλημα, ότι δεν μπορούν να ξεχωρίσουν που σταματάει η οικογένεια και που ξεκινάει η επιχείρηση. «Δηλαδή παίρνουμε την οικογενειακή μας ταυτότητα στην επιχείρηση και πολλές φορές παίρνουμε και την επαγγελματική μας ταυτότητα στην οικογένεια», συμπλήρωσε. Ενώ υπογράμμισε ότι αυτό προκαλεί πολλές φορές συγκρούσεις, όμως, μέσα από την ομόνοια και μέσα από την καλή οργάνωση και το καλό management μιας επιχείρησης η κ. Τούσινα πιστεύει ότι όλα ξεπερνιούνται. Στην 2η ενότητα με θέμα «Καινοτομία, Ψηφιακός Μετασχηματισμός & Οικογενειακές Επιχειρήσεις. Ο ρόλος του Ταμείου Ανάκαμψης», ο κ. Σπύρος Ρεντετάκος, Δ/ντής Τραπεζικής Μικρών Επιχειρήσεων, της ALPHA BANK αναφέρθηκε στη σημασία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), τονίζοντας ότι δικαίως έχει γεννήσει πάρα πολλές προσδοκίες στον τομέα των επιχειρήσεων και ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ο κ. Ρεντετάκος σημείωσε ότι «το ΤΑΑ αποτελεί τον σημαντικό βραχίονα μιας ολοκληρωμένης δέσμης κρατικών πόρων που στηρίζουν την ελληνική επιχειρηματικότητα για την υλοποίηση βιώσιμων επενδυτικών σχεδίων, που στοχεύουν σε πέντε βασικούς πυλώνες, την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, τον πυλώνα εξωστρέφειας με κυρίως έδρες τον τουρισμό και τις εξαγωγές, τον τομέα της ανάγκης οικονομιών κλίμακος και τέλος τον τομέα της καινοτομίας». Συμπλήρωσε, μάλιστα, ότι το Ταμείο αποτελεί «ένα χρηματοδοτικό εργαλείο που δεν έχει προηγούμενο, καθώς μέχρι και το 50% ενός επενδυτικού σχεδίου μπορεί να υλοποιηθεί με πόρους του Ταμείου και με σταθερό επιτόκιο 0,35% για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις για 12-15 χρόνια. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά των επιτοκίων», πρόσθεσε. Η συμμετοχή του ιδίου επιχειρηματία είναι κατ’ ελάχιστον 20-30% και από εκεί και πέρα το υπόλοιπο κομμάτι το καλύπτει η τράπεζα με μία εμπορική χρηματοδότηση, με ένα εμπορικό δάνειο, που έχει ως κύριο στόχο να υλοποιηθεί ένα επενδυτικό σχέδιο με τις καλύτερες δυνατές προδιαγραφές. «Ο ρόλος των τραπεζών είναι καθοριστικός σε αυτή τη διαδικασία», τόνισε ο κ. Ρεντετάκος, «καθότι αυτές θα πρέπει να αξιολογήσουν τη βιωσιμότητα του επενδυτικού σχεδίου και ταυτόχρονα να εγκρίνουν τη χρηματοδότηση από το ΤΑΑ αλλά και από την τράπεζα». Τέλος, ο κ. Ρεντετάκος σημείωσε ότι η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνει με τραπεζικά κριτήρια και στο πλαίσιο του μηχανισμού που διέπει τις ευρωπαϊκές συστημικές τράπεζες, προκειμένου να μπορεί να διασφαλιστεί ότι όλα κινούνται γύρω από την ορθή αξιολόγηση ενός τέτοιου επενδυτικού σχεδίου.

Από την μεριά του, ο Δρ. Παναγιώτης Κετικίδης, CITY College, University of York Europe Campus, Πρόεδρος του Νοτιοανατολικού Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Κέντρου (SEERC) και Business Angel Investor ανέφερε, μεταξύ άλλων ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και ιδιαίτερα οι οικογενειακές είναι ένα βήμα πιο πίσω από τις μικρές επιχειρήσεις. Επειδή δεν έχουν το χρόνο να ασχοληθούν με όλα αυτά, τα χρηματοδοτικά εργαλεία σίγουρα τα χρειάζονται, αλλά αυτό που λένε και οι ίδιοι στον κόσμο των επιχειρηματικών αγγέλων (business angels) είναι ότι ο καλύτερος επενδυτής είναι ο πελάτης τους. Ενώ συμπλήρωσε: «Πιστεύω στα εργαλεία, διότι χωρίς τα εργαλεία δεν γίνεται. Αν δεν έχουμε χρηματοδοτικά εργαλεία και θέλουμε αυτή τη στιγμή η εταιρεία μας να πάει στη Λισαβόνα, κι εμείς προσπαθούμε να βρούμε ποιο χρηματοδοτικό εργαλείο υπάρχει, η εταιρεία μας θα πάει μέχρι τον Χορτιάτη». Τέλος, ο κ. Σπύρος Ιγνατιάδης, Διευθυντής Στρατηγικής Ανάπτυξης & Λειτουργίας, IDS Consulting, σημείωσε ότι την περίοδο την οποία διανύουμε, έχουμε πληθώρα χρηματοδοτικών εργαλείων. «Οπότε το ζήτημα δεν είναι τα χρηματοδοτικά εργαλεία, το ζήτημα είναι το τι χρειαζόμαστε εμείς και το τι θέλουμε να κάνουμε εμείς στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και λόγω του μεγέθους μας. Με τις πολύ εξαιρετικές τοποθετήσεις, διαπιστώνουμε το πρόβλημα των οικογενειακών μικρομεσαίων επιχειρήσεων το οποίο είναι η στρατηγική στόχευση, η δυνατότητα η μία γενιά πίσω από την άλλη να αντιλαμβάνεται τους στόχους». Ενώ πρόσθεσε: «Βλέπουμε ότι έχουμε μικρομεσαίες επιχειρήσεις που είτε σε τοπικό επίπεδο είτε σε εθνικό επίπεδο δεν αναπτύσσονται, δεν κάνουν εξαγωγές δεν μπορούν να έχουν μεγέθη και όταν σε μία παγκοσμιοποιημένη αγορά δεν έχεις μεγέθη, τότε δεν μπορείς να λειτουργήσεις και κάποια στιγμή το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό».

Στη συνέχεια, κ. Γιάννης Μπουτάρης, Χημικός, Οινολόγος, συζήτησε με την κ. Μαρία Σαμολαδά, Δημοσιογράφος, Μέλος ΕΣΗΕΜ-Θ Διευθύντρια GRTimes.gr και συντονίστρια του συνεδρίου, για την πορεία της ιστορικής οικογένειας, τις επιτυχίες, αλλά και τις προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν. Ενώ έκλεισε τα λεγόμενα του με μια συμβουλή: «Το μυστικό είναι να αγαπάς αυτό που κάνεις και να είσαι αξιοπρεπής. Να σέβεσαι τον απέναντί σου και την εργασία, όχι όμως με τον τρόπο που σέβονται την εργασία οι προτεστάντες Γερμανοί. Να φέρεσαι στον χαμάλη που κουβαλάει σακιά με τον ίδιο σεβασμό που φέρεσαι σε Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Πρώτα από όλα ζούμε για να είμαστε άνθρωποι, όχι για να βγάζουμε λεφτά». Ακολούθησε η 3η ενότητα του συνεδρίου με θέμα Εξαγορές & Συγχωνεύσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις: Οφέλη, κίνδυνοι & ευκαιρίες. Ο κ. Νίκος Μπρης – Director και Επικεφαλής Υπηρεσιών Συμβούλων Εταιρικής Στρατηγικής και Συναλλαγών, για το γραφείο της ΕΥ Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη, εξήγησε γιατί γίνονται οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές. «Ένας λόγος είναι η ανάπτυξη του μεγέθους μιας επιχείρησης. Η ανάπτυξη της εξωστρέφειας. Η επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Οι συνέργειες κόστους. Η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων που μπορούν να βοηθήσουν τις εταιρείες να προχωρήσουν μπροστά. Η τεχνολογία, η τεχνογνωσία, το ανθρώπινο δυναμικό, τα κανάλια διανομής, το πελατολόγιο, όλα αυτά είναι κίνητρα για να μπορέσει να προχωρήσει κάποιος σε μια συναλλαγή σε συγχωνεύσεις και εξαγορές», σημείωσε. Ενώ προσέθεσε ότι βασικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει στην υλοποίηση συναλλαγών είναι: η αποτίμηση, με τους επιχειρηματίες πολλές φορές να έχουν πολύ υψηλότερες προσδοκίες από τις συνθήκες και τιμές που επικρατούν στην αγορά για ανάλογες συναλλαγές. Επίσης η οικογενειοκρατία και η έλλειψη διάδοχης κατάστασης είναι η 2η βασική πρόκληση δεδομένου ότι ειδικά οι χρηματοοικονομικοί επενδυτές θέλουν να ξέρουν ότι θα βάλουν τα χρήματα τους σε μία επιχείρηση και θα υπάρχει κάποιος από την υφιστάμενη διοίκηση – μετόχους που θα την «τρέξει» και στο μέλλον. «Ως τρίτη πρόκληση, εξίσου σημαντική, θα έλεγα ότι είναι η χημεία και η διοίκηση την επόμενη μέρα, που πολλές φορές δημιουργεί προστριβές ακόμη και αν υπάρχει μία αρχική αμοιβαία κατανόηση ως προς το τίμημα, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις, αρχικές προσφορές να μην καταλήγουν σε ολοκληρωμένες συναλλαγές».

Ο κ. Μπρης αναφέρθηκε επίσης και στις δυνατότητες χρηματοδότησης μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, επενδυτικών σχεδίων που αφορούν σε σχήματα που προκύπτουν μέσα από εξαγορές ή συγχωνεύσεις. Το βασικό όφελος είναι η λήψη χαμηλότοκου δανείου για το 40% της συνολικής επένδυσης, σταθερού για όλη τη διάρκειά του, με το επιτόκιο για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις να φτάνει μέχρι και 0,35%. Οι επιλέξιμες δαπάνες περιλαμβάνουν, πέρα των κλασσικών κατηγοριών δηλαδή κτιριακών και μηχανολογικού εξοπλισμού, την κάλυψη λειτουργικών εξόδων, μισθοδοσίας ακόμη και κεφαλαίου κίνησης συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ. Τέλος, ο κ. Μπρης σημείωσε ότι ένας ιδιοκτήτης οικογενειακής επιχείρησης που θα ήθελε να εξερευνήσει το ενδεχόμενο να προχωρήσει σε μία συναλλαγή θα πρέπει να έχει στο «συρτάρι του» ένα αξιόπιστο και αναλυτικό επιχειρηματικό σχέδιο ενδεχομένως με πέραν τον ενός σενάρια ανάπτυξης, μία αποτίμηση αυτών των σεναρίων και μία εταιρική παρουσίαση που να αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της οικογενειακής επιχείρησης».

Ο κ. Δημήτρης Αποστολάς, Deputy CFO, KLEEMANN Group, τόνισε ότι η εταιρεία κατάφερε να ενώσει δύο στοιχεία. «Πρώτον να μείνουμε πιστοί και δεσμευμένοι στις Αξίες του ιδρυτή μας και αυτό βοήθησε να δημιουργηθεί μία ανθρωποκεντρική κουλτούρα και μακρόχρονες σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πελάτες και τους συνεργάτες μας. Αυτό το στοιχείο, κρατώντας το ως βασικό θεμέλιο της ανάπτυξης το ενώσαμε με τις βέλτιστες πρακτικές του σύγχρονου παγκόσμιου επιχειρείν. Το ενσωματώσαμε στις διαδικασίες, στον ψηφιακό μετασχηματισμό, στην καινοτομία, στην εξωστρέφεια και χάρη σε αυτό καταφέραμε να είναι σήμερα η KLEEMANN, ένας όμιλος που περίπου το 90% των πωλήσεων του είναι διεθνείς πωλήσεις και εξαγωγές», σημείωσε ο κ. Αποστολάς. «Από εκεί και πέρα το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης της εταιρείας τα πρώτα χρόνια είχε προέλθει από οργανική ανάπτυξη, από ωρίμανση κάποιων συγκεκριμένων χωρών και εταιρείες που ιδρύσαμε εμείς όταν ήταν κατάλληλες οι συνθήκες. Όμως, τα τελευταία χρόνια έχουμε χρησιμοποιήσει και υιοθετήσει και τη μέθοδο των εξαγορών για να μπορέσουμε να επισπεύσουμε την αναπτυξιακή στρατηγική μας σε αγορές όπου υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να ολοκληρωθούν», κατέληξε ο κ. Αποστολάς.

Τέλος, ο κ. Χαράλαμπος Μαρμάγγελος, Ιδρυτής, MC Chargers, αναφέρθηκε στο πώς προέκυψε η συνεργασία με την Cosmos Aluminium: «Σε αυτό βοήθησε πάρα πολύ ο σύμβουλος τον οποίο είχαμε, η EY, ώστε να καταλάβουμε κι εμείς ποιον θέλουμε μέσα στην εταιρεία και έχοντας τη γνώση να μας προτείνει τελικά ποιος θα ήταν αυτός ο οργανισμός, ο οποίος θα μπορούσε να δέσει με αυτά τα οποία θέλουμε», σημείωσε. «Τον Νοέμβριο του 2021 εισχωρήσαμε στον κόσμο της Cosmos Aluminium και έκτοτε απολαμβάνουμε τα οφέλη αυτής της συνεργασίας. Διότι έχουμε πλέον ως στήριγμα μία μεγάλη εταιρεία, μας δίνει πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία, σε τεχνογνωσία σε όλα τα τμήματα ώστε να μη χρειάζεται να ξοδέψουμε χρόνο και χρήμα για να ανακαλύψουμε κάτι το οποίο ήδη τρέχει σε έναν οργανωμένο και στημένο οργανισμό. Και φυσικά τη δικτύωση την οποία θα έπαιρνε πολύ χρόνο μέχρι να την καλλιεργήσουμε από μόνοι μας. Όλο αυτό το μείγμα συνέβαλε ώστε στο τέλος να βγει κάτι θετικό. Σήμερα έχουμε πρόσβαση στην αγορά πολύ πιο γρήγορα από ότι θα είχαμε στο παρελθόν. Γι’ αυτό και τα βήματα που έχουμε κάνει στο εξωτερικό είναι ίσως πιο μεγάλα από αυτά που έχουμε κάνει στην Ελλάδα», κατέληξε ο κ. Μαρμάγγελος.

Στη συνέχεια, η 4η ενότητα με θέμα Η ωρίμανση του μοντέλου Διοίκησης της οικογενειακής επιχείρησης: στελέχωση, ενσωμάτωση & διαχείριση στη διάρκεια της οποίας τρεις γυναίκες εκπρόσωποι επιχειρήσεων της Β. Ελλάδας τοποθετήθηκαν, από διαφορετική σκοπιά η κάθε μία, επικεντρώθηκε στα ζητήματα διοίκησης που απασχολούν τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις. Η κ. Αναστασία Σαββίδου, Μέτοχος & Διοικητικό Στέλεχος, Πλεκτήριο Υφασμάτων, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΑΒΕΕ, Α’ Αντιπρόεδρος, Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (Σ.Ε.Γ.Ε.), σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι η επιχείρηση δεν είναι η οικογένεια που γνωρίζουμε. «Μπορεί να την ονομάσουμε οικογενειακή επιχείρηση, αλλά είναι επιχείρηση και μέσα εκεί, αυτοί που θα είναι, θα πρέπει να πληρούν όλες τις προϋποθέσεις και να είναι διαπιστωμένο ότι μπορούν να συνεχίσουν αυτό το όραμα. Άρα, το πρώτο, το βασικό και το δύσκολο θα είναι να ξεχωρίσεις ανάμεσα στους διαδόχους και να κατασταλάξεις ποιος είναι αυτός που θα συνεχίσει ή ποιοι είναι αυτοί που θα συνεχίσουν την οικογενειακή επιχείρηση». Η κ. Δήμητρα Γιορδαμλή, Corporate Affairs, Prisma Electronics επισήμανε, μεταξύ άλλων, ότι η συνύπαρξη των δύο γενεών, «ρολάρει όπως όλες οι σχέσεις με τα πάνω και με τα κάτω. Σαφέστατα, στο κομμάτι των επιτυχιών υπάρχει πολύ μεγάλη χαρά και είναι πάρα πολύ σημαντικό όταν αυτό το μοιράζεσαι και με άτομα της οικογένειάς σου, αλλά στο κομμάτι που θα έρθει μία δυσκολία, μία διαφωνία έχουμε βρει την φόρμουλα, έτσι ώστε, ναι μεν να υπάρξουν τα συναισθήματά εκείνης της στιγμής, αλλά να δούμε και το μετά πώς προχωράει όλο αυτό, τι θα κάνουμε μετά. Οπότε για μένα αυτό όλο είναι ένα βιβλίο το οποίο συνεχώς διαβάζω και μαθαίνω και εξελίσσομαι και προσωπικά. Είναι ένα καλό χαρακτηριστικό το οποίο πραγματικά εύχομαι οι οικογενειακές επιχειρήσεις να το ζήσουν, να δώσουν χώρο στην επόμενη γενιά, να κάνει τα λάθη τα οποία εννοείται να μη στοιχίζουν, αλλά να μάθουν μέσα από αυτά» κατέληξε.

Τέλος, η κ. Κωνσταντίνα Κυργίδου, Διευθύντρια Εξαγωγών, ΝΙΤΡΟΦΑΡΜ Α.Ε., Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, ΕΒΕΘ, τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι χρειάζεται να υπάρχει πλάνο διαδοχής. «Πίστη στο όραμα διότι πολλές επιχειρήσεις δεν μπορούν να γράψουν ποιο είναι το όραμά τους. Που είμαστε, που θέλουμε να πάμε και μέχρι πότε. Πρέπει να απαντήσουν σε αυτά τα τρία ερωτήματα όλοι. Η μακροβιότερη επιχείρηση είναι 1445 ετών, είναι από την Ιαπωνία και αυτοί οι άνθρωποι κατασκεύαζαν εκκλησιαστικούς ναούς. Είχαν τέτοια πίστη σε αυτό που έκαναν, ώστε άλλαζαν όλοι οι επόμενοι απόγονοι το όνομά τους, γιατί πίστευαν σε αυτό και έλεγαν ότι δε γίνεται να αλλάξει το όνομα της επιχείρησης. Αυτό νομίζω ότι λείπει, δηλαδή δεν έχουμε πάθος και στο τέλος στρατηγική».

Η πέμπτη ενότητα του συνεδρίου είχε θέμα: Οικογενειακές Επιχειρήσεις: Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής οικονομίας. Αρχικά, τοποθετήθηκε ο κ. Αναστάσιος Καπνοπώλης, Πρόεδρος, Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης και σημείωσε ότι στο μέλλον οι εταιρείες, ιδιαίτερα οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να είναι λίγο πιο εγκρατείς στα οικονομικά τους, παρότι έχουν περάσει δυσκολίες και εξακολουθούν να περνούν. «Διότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν το φόβο, ότι αν τύχει κάτι, το οικογενειακό εισόδημα θα είναι πολύ χαμηλό και θα πτωχεύσει όλη η οικογένεια. Άρα λοιπόν είναι πολύ εγκρατείς και έχουν και καλύτερα χρηματικά αποθέματα και την ανάλογη στιγμή τοποθετούνται και κερδίζουν σε περίπτωση που υπάρχουν εξελίξεις με προοπτική». Ο κ. Πάνος Γρέδης, Representative of European Public Law Organization (EPLO) στις Βρυξέλες σημείωσε ότι: «Bρισκόμαστε στο πλαίσιο λειτουργίας εσωτερικής αγοράς -προαναφέρθηκε ότι η ραχοκοκαλιά είναι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Εκεί έχουμε τη λειτουργία των κρατών μελών, στην Ελλάδα έχουμε το δικό μας πλαίσιο. Και το άλλο είναι το ευρύτερο διεθνές περιβάλλον. Εκεί ας κοιτάξουν πώς θα μπορέσουν να λειτουργήσουν οι μικρές κυρίως επιχειρήσεις και είναι πολύ σημαντικό σε μία μικρή επιχείρηση να βάζουν στόχο προς τα που θέλουν να κινηθούν». Την ενότητα ολοκλήρωσε ο κ. Σπύρος Ιγνατιάδης, Διευθυντής Στρατηγικής Ανάπτυξης & Λειτουργίας, IDS LTD Consulting που αναφέρθηκε στα προβλήματα που βιώνουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις και τα οποία είναι κυρίως προβλήματα που έχουν να κάνουν με την οργάνωση τους και την πειθαρχία στους στόχους. «Οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις επειδή έχουν το όραμα του ιδρυτή και πολλές φορές το όραμα του ιδρυτή δεν είναι αποτυπωμένο, απλώς χρόνο με το χρόνο αλλάζει και ανάλογα με την ωριμότητα της ίδιας της οικογένειας στο επιχειρείν και εκεί δημιουργείται το μεγαλύτερο πρόβλημα. Εκεί είναι που πρέπει να υπάρχει σε υψηλό επίπεδο, η δέσμευση της οικογένειας, που ουσιαστικά διοικεί να μπει σε μια διαδικασία να δει την επιχείρηση σε 10 χρόνια. Πρέπει πρώτα απ’ όλα να βάζουμε στόχους οι οποίοι να υπηρετούνται γιατί σε τέτοιου είδους δύσκολες στιγμές που τις βιώσαμε και βιώνουμε αυτή τη στιγμή, όσες επιχειρήσεις δεν είχαν στρατηγικούς στόχους στην τριετία και στην πενταετία χάθηκαν», κατέληξε ο κ. Ιγνατιάδης.

Ακολούθησε Διαδικτυακή Συζήτηση για την αναγκαιότητα ενσωμάτωσης κριτηρίων ESG για τη συνεχή ανάπτυξη των οικογενειακών επιχειρήσεων, στην οποία συμμετείχαν ο κ. Νικόλαος Μέλιος, Οικονομολόγος & Επικοινωνιολόγος, Founder του EthosLab PC Κέντρο Έρευνας για τη Διακυβέρνηση και την Αειφορία Ι.Κ.Ε. και η κ. Μάχη Συμεωνίδου, Managing Director, Ph.D. Agroeconomist, AgroApps. Ο κ. Μέλιος σημείωσε ότι συνήθως τα ESG κριτήρια θεωρούνται μία ευκαιρία. «Η μικρομεσαία επιχείρηση δεν αντιλαμβάνεται, δυστυχώς δεν είναι στην κουλτούρα της, ότι το πιο ουσιαστικό σημείο είναι ότι είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο να δουν και να αναλύσουν τον κίνδυνο που διατρέχουν την αγορά στην οποία αναφέρονται και μετά να αναγνωρίσουν την ευκαιρία. Η παραδοσιακή ηγεσία, ο στρατηγικός μετασχηματισμός και η καινοτομία είναι τα κομβικά σημεία τα οποία πρέπει να υπάρχουν για να μπορέσει μία μικρομεσαία οικογενειακή επιχείρηση ή ακόμη και μια μεγάλη οικογενειακή επιχείρηση να αντιληφθεί αυτή τη μετάβαση που έρχεται». Η κ. Συμεωνίδου τόνισε ότι ειδικά στον χώρο της διατροφής, σήμερα τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα σε ό,τι αφορά το πώς θα διαχειριστούμε περιβαλλοντικά ζητήματα. «Ταυτόχρονα, μπορώντας και ικανοποιώντας τις ανάγκες ενός πληθυσμού που συνεχώς αυξάνεται και τις ανάγκες που υπάρχουν, προσπαθούμε να μειώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον. Σε αυτό λοιπόν το φαινομενικά άλυτο γρίφο ακόμη κι αν δεν είχαν θεσπιστεί με τον όρο που θεσπίστηκαν τα κριτήρια ESG, θα έπρεπε να τα είχαμε εφεύρει μόνοι μας. Και αυτό γιατί ο πρώτος αποδέκτης της περιβαλλοντικής υποβάθμισης είναι ο ίδιος ο αγρότης, ο όποιος καλλιεργεί, χάνει πολύ σημαντικό κεφάλαιο που είναι το έδαφος του, όταν αυτό υποβαθμίζεται. Αυτό που το ESG έρχεται σήμερα να απαντήσει είναι στο πώς θα μπορέσουν να γίνουν ανθεκτικές οι επιχειρήσεις μας στο μέλλον».

Στη συνέχεια ο κ. Μάρκος Στεφανίδης, CEO της Physiomed Health Group Α.Ε. , Αντιπρόεδρος του Φορέα Νέων Θεσσαλονίκης «Youth Action», Συνεργαζόμενο μέλος του ΕΣΥΝΕ Αθηνών, συνομίλησε με την κ. Σαμολαδά για το θέμα «Νέοι επιχειρηματίες μοιράζονται τις εμπειρίες και τα ερεθίσματα που έλαβαν από τις οικογενειακές τους επιχειρήσεις». Ο κ. Στεφανίδης σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι έμαθε την επιχειρηματικότητα από μία πολύ δύσκολη διαδικασία. «Έβαλα τον εαυτό μου σε αυτήν, ανοίγοντας μία επιχείρηση όταν ήμουν 23 χρονών. Αυτό το έκανα όχι επειδή δεν είχα την οικογενειακή επιχείρηση να με στηρίξει και να με αγκαλιάσει με ασφάλεια, αλλά ήθελα να μάθω εγώ μόνος μου πώς διοικείται μία επιχείρηση. Η αλήθεια είναι ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο για έναν 23χρονο να πάει και να κλείνει συμφωνίες με μεγάλες εταιρίες, να μιλάει με CEOs, με ανθρώπους οι οποίοι ξέρουν την αγορά πάρα πολύ καλά, την παίζουν στα δάχτυλα, έχουν εμπειρία τεράστια και στελέχη, επιχειρηματίες και όλοι αυτοί με προσέγγιζαν. Κάθε μέρα ήταν διαφορετική, κάθε μέρα μάθαινα πράγματα και τώρα μαθαίνω, ποτέ δε σταματάς να μαθαίνεις, απλώς τότε μάθαινα κάθε δευτερόλεπτο. Τώρα μαθαίνω κάθε μια εβδομάδα. Και ήταν ένα πάρα πολύ σημαντικό βήμα».

Το Συνέδριο έκλεισε με ομιλία του ο κ. Δημήτρης Λακασάς, Διευθύνων Σύμβουλος της Olympia Electronics ο οποίος, μίλησε για τη δημιουργία της Olympia Electronics και το μοντέλο ηγεσίας το οποίο εφαρμόζουν και το οποίο προτείνουν προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. «Το λεγόμενο servant leadership. Το δανειστήκαμε, έχει μιλήσει ο Σάιμον Σένεκ, αυτός μάς ενέπνευσε ως προς αυτό, όποιος κι αυτός το δανείστηκε από τους Αμερικανούς πεζοναύτες. Όταν οι ανώτεροι πεζοναύτες καλούσαν πεζοναύτες σε φαγητό, φρόντιζαν πρώτα να φάνε οι πεζοναύτες και η ποσότητα του φαγητού να είναι τέτοια, έτσι ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Όταν αυτό συνέβαινε, τότε και μόνο τότε έτρωγαν οι ανώτεροι. Από εκεί προέκυψε το μοντέλο του servant leadership δηλαδή η υπηρετική ηγεσία, στην οποία ηγέτης είναι αυτός ο οποίος υπηρετεί τις ανάγκες των κατώτερων του και αφού τα κατώτερα στρώματα της επιχείρησης το αντιληφθούν, τότε θα δώσουν κάτι παραπάνω προς τον ίδιο τον οργανισμό».