Η δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας βρήκε τη Θεσσαλονίκη, όπως και την υπόλοιπη χώρα, σε οικονομική κρίση και με τις επιχειρήσεις να κλείνουν. Έχει ειπωθεί πως ακόμη και εάν, ως διά μαγείας, περνούσε ξαφνικά η κρίση, οι επιχειρήσεις που θα είχαν απομείνει θα μπορούσαν να απορροφήσουν μόνο ένα μικρό κομμάτι της ανεργίας. Υπήρχε, και υπάρχει, η ανάγκη για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων σε εμπορεύσιμους τομείς – είτε αυτές ξεκινούν από αμιγώς εγχώριες προσπάθειες, είτε είναι αποτέλεσμα ξένων επενδύσεων.
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2010, η Θεσσαλονίκη άρχισε να κάνει βήματα στον τομέα της τεχνολογικής καινοτομίας, όπως η δημιουργία της β-CAE, η Exothermia και άλλες. Στο τομέα των Startups τα βήματα είναι δειλά και γίνονται κυρίως από τα ανταγωνιστικά προγράμματα έρευνας της ΕΕ. Η δημιουργία τεχνοβλαστών από το ΑΠΘ ξεκινάει με καλά, αλλά λίγα, αποτελέσματα, που όμως «απογειώνονται» από τα μέσα της δεκαετίας και πέρα. Πρωτοβουλίες που συνέβαλαν στο ξεκίνημα ενός οικοσυστήματος ήταν το γνωστό «Open-Coffee» και το SKG-Tech – ένας οργανισμός που κάλυπτε άτομα και άτυπες ομάδες κυρίως στο χώρο του λογισμικού. Οι ομάδες του SKG-Tech οργάνωναν συναντήσεις (meetups) για να παρουσιάσουν στα μέλη τους τις τελευταίες εξελίξεις ή καλές πρακτικές στον τομέα τους (π.χ. σε JS, Python, ΑΙ κ.λπ.).
Στα τέλη του 2014 και στις αρχές του 2015 η διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης θέλησε να συμβάλει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα βοηθούσε νέους ανθρώπους να δοκιμάσουν να επιχειρήσουν. Ένας δήμος βέβαια δεν μπορεί να αλλάξει ένα νομικό πλαίσιο που στιγματίζει και τιμωρεί την αποτυχία ή επιβάλλει μια εξουθενωτική γραφειοκρατία. Δεν μπορεί να κάνει τίποτα για ένα φορολογικό πλαίσιο που δυσκολεύει το ξεκίνημα μιας προσπάθειας, ούτε για ένα δικαστικό σύστημα που θα γονατίσει μια νέα επιχείρηση αν κάτι πάει στραβά. Μπορεί όμως να βοηθήσει ομάδες που θα ήθελαν να επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν και το κρατικό θηρίο και την αγορά.
Για να ενισχύσει την προσπάθειά του, ο δήμος θέλησε να φέρει γύρω από το ίδιο τραπέζι όσους φορείς της πόλης μπορούσαν να συνεισφέρουν στη δημιουργία του περιβάλλοντος που αναφέραμε, αρχίζοντας από τον πιο συγκεκριμένο προσδιορισμό των στόχων. Οι φορείς αυτοί ήταν τα τέσσερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της πόλης, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος, ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων, η Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας και φυσικά ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Σε αυτούς προστέθηκαν αργότερα και ο Σύνδεσμος Εταιρειών Πληροφορικής ΒΕ και το ΚΕΠΑ. Με ένα μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στους φορείς δημιουργήθηκε το OK!Thess («ΟΚ» σημαίνει «Οικοσύστημα Καινοτομίας»). Κάθε φορέας συνεισέφερε στη λειτουργία του OK!Thess. Για παράδειγμα, ο δήμος προσέφερε το κτίριο όπου στεγάστηκε αυτή η πρωτοβουλία καθώς και τη γραμματειακή υποστήριξη. Αποφασιστικό ρόλο όμως έπαιξε μια δωρεά 250.000 ευρώ από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος που επέτρεψε τη λειτουργία του OK!Thess χωρίς καμία χρήση δημόσιου ή δημοτικού χρήματος – και ως εκ τούτου με ελάχιστη γραφειοκρατική επιβάρυνση.
Τα σημεία-κλειδιά για την ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος
Η δεκαετία τελειώνει με την πανδημία του κορωνοϊού. Δεν ξέρουμε πόσο μακροπρόθεσμες θα είναι οι επιπτώσεις της, όπως δεν ξέρουμε πώς ακριβώς θα εκφραστούν. Θα επικεντρωθώ σε δύο πράγματα που θεωρώ πως είναι απαραίτητα, ανεξάρτητα από τη μορφή που θα πάρουν οι δυνητικές αλλαγές: η σημασία της αποτυχίας και οι απαραίτητες πηγές χρηματοδότησης.
Ο φόβος της αποτυχίας και του κόστους της φρενάρει νέους με πραγματικά καλές ιδέες. Ο φόβος συχνά πηγάζει από την αδυναμία να εκτιμήσουν την αξία της ιδέας τους στην αγορά, καθώς και το χρόνο και τα έξοδα που συνεπάγεται η εφαρμογή της. Η βοήθεια στην αξιολόγηση των δύο αυτών πραγμάτων αυξάνει το πλήθος των ιδεών, και αυτό έχει επιπτώσεις σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο:
(α) Στο ατομικό επίπεδο, είναι σημαντικό μια ομάδα να καταλάβει σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και με ελάχιστο κόστος ότι η ιδέα της δεν έχει ελπίδες στην αγορά και να την εγκαταλείψει ή να βρει μια άλλη. Η εμπειρία της αποτυχίας είναι πολύτιμη: Η επιτυχία είναι επιθυμητή, αλλά προσφέρει λίγη εμπειρία και χωρίς προηγούμενη αποτυχία είναι εύθραυστη.
(β) Στο συλλογικό επίπεδο θα πρέπει να δούμε την αποτυχία ως συμπλήρωμα του συστήματος εκπαίδευσης. Στην πορεία ενός κύματος δημιουργίας Startups θα υπάρχουν περισσότερες αποτυχίες από επιτυχίες. Το ανθρώπινο δυναμικό που αφήνουν πίσω οι αποτυχίες δεν μένει πραγματικά πίσω, αλλά είτε ξαναδοκιμάζει με τη νεοαποκτηθείσα εμπειρία, είτε απασχολείται σε Startups που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης ή σε ώριμες εταιρείες που έχουν ανάγκη ακριβώς από το προσωπικό που έμεινε πίσω: άρτια εκπαιδευμένα άτομα από το πανεπιστήμιο, ανοιχτά στην καινοτομία και με γνώση του τι θα πει «πελάτης» και τι θα πει «αγορά».
Η αποτυχία είναι δηλαδή ένα φυσικό συμπλήρωμα στις σπουδές, αρκεί να έρχεται γρήγορα.
Υπάρχουν πηγές χρηματοδότησης για Startups κάποιου μεγέθους ή για Startups που έχουν επενδύσει σημαντικά σε χρόνο και χρήμα για την ωρίμανση και τη δοκιμασία της ιδέας τους στην αγορά. Το γνωστότερο και ποιοτικά σημαντικότερο τέτοιο εργαλείο σήμερα είναι το Equifund.
Υπάρχει έλλειψη χρηματοδότησης στο επίπεδο της ιδέας καθώς και στο διάστημα από την επαλήθευση της ιδέας στην είσοδο στην αγορά – τη λεγόμενη «κοιλάδα του θανάτου». Εδώ βλέπουμε το ρόλο του Δημοσίου –και ιδιαίτερα της αυτοδιοίκησης– όχι στην ίδια τη χρηματοδότηση, αλλά στη στήριξη της ιδέας ώστε να χρειάζεται την ελάχιστη χρηματοδότηση κατά τα πρώτα βήματα. Χρειάζεται η δραστηριοποίηση «επιχειρηματικών αγγέλων» που να χειρίζονται καθαρά ιδιωτικά κεφάλαια, αλλά η συμβολή τους να μην είναι μόνο οικονομική. Ο ιδανικός επιχειρηματικός άγγελος, εκτός από την εξεύρεση χρηματοδότησης, είναι σε θέση να δώσει οικονομικές και διαχειριστικές συμβουλές, να προωθήσει το προϊόν της Startup στην αγορά, να εξασφαλίσει διεθνή δικτύωση και άλλα πολλά.
Για να επιτύχει μια Startup με εμπορεύσιμα προϊόντα θα πρέπει να έχει στόχο τη διεθνή αγορά. Η τοπική αγορά μπορεί καμιά φορά να παίξει σημαντικό ρόλο στην επαλήθευση της ιδέας και στη δημιουργία κρίσιμης μάζας χρηστών και έτσι να γίνει εφαλτήριο για την επέκταση σε διεθνείς αγορές. Δυστυχώς, η τοπική αγορά της Ελλάδας είναι μικρή και της Θεσσαλονίκης ακόμη μικρότερη. Καθώς η Θεσσαλονίκη έχει μια εξέχουσα θέση σε σχέση με τους βόρειους γείτονες, είναι σημαντικό μια συνεργασία σε βαλκανικό επίπεδο να συμβάλει στη δημιουργία μιας μεγαλύτερης βαλκανικής αγοράς που να μπορεί να θεωρηθεί η τοπική αγορά όλων μας. Ο τρόπος να επιτευχθεί κάτι τέτοιο δεν μπορεί να έρθει από κρατικές συμφωνίες, αλλά από την ίδια την αγορά.
Οι φορείς που μπορούν να το πετύχουν είναι το κεφάλαιο – ξεκινώντας από τους επιχειρηματικούς αγγέλους. Αν η νομοθεσία όλων των χωρών διευκόλυνε τις συγχρηματοδοτήσεις (syndicated funds) χωρίς σύνορα, μια τέτοια αγορά θα μπορούσε να δημιουργηθεί σιγά-σιγά: Ένας Βούλγαρος που έχει επενδύσει σε μια ελληνική Startup έχει συμφέρον να προωθήσει το ελληνικό προϊόν στη Βουλγαρία και αντιστρόφως. Αυτό ενισχύεται και από το εξής: Όταν το προϊόν ή υπηρεσία σου προσβλέπει στη διεθνή αγορά, ο γείτονας είναι απίθανο να είναι και ο ανταγωνιστής σου. Είναι πιθανότερο να είναι ο δυνητικός συνεργάτης σου, που θα σε βοηθήσει και θα τον βοηθήσεις να βγείτε μαζί στις διεθνείς αγορές.
*Ο Σιμόν Μπενσασσών έχει πτυχίο αρχιτεκτονικής από το ΑΠΘ και επιστήμης υπολογιστών από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Υπήρξε επιχειρηματίας, υψηλόβαθμο στέλεχος της ΕΕ στον τομέα της έρευνας, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης και υπεύθυνος για το OK!Thess.
