Πόσες τράπεζες έχει η Ελλάδα; Πολύ λιγότερες σε σχέση με πριν από μία 15ετία. Πόσες τράπεζες κυριαρχούν διεθνώς; Πολύ λιγότερες από την οικονομική κρίση του 2008. Πόσες εταιρείες κινούν το παγκόσμιο online εμπόριο; Εκτός από την Amazon, την Alibaba και την JD, ελάχιστες. Η ίδια απάντηση θα δοθεί σχεδόν για οποιονδήποτε τομέα και αν ρωτήσουμε, με γνωστές φίρμες να εξαφανίζονται ή να εξαγοράζονται, οπότε εντάσσονται ως «παραλλαγές» των ίδιων κολοσσών της αγοράς.
Η μονοπωλιακή αυτή τάση της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι ούτε σημερινή ούτε φαίνεται να υποχωρεί. Και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη βασική αρχή του καπιταλισμού, όπου υποτίθεται στηρίζεται στον ανταγωνισμό και την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς. Στην πράξη αυτό που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια είναι μια υπερσυσσώρευση της παραγωγής σε ελάχιστες εταιρείες σε κάθε κλάδο, οι οποίες αποκτούν και ρυθμιστική ανοσία αλλά και μια παράδοξη θωράκιση έναντι κάθε νέου ανταγωνισμού.
Το πρώτο, το ρυθμιστικό σκέλος, είναι το κρίσιμο από πλευράς δημοκρατίας. Οι ελάχιστες μεγάλες εταιρείες γίνονται «too big to fail», δηλαδή έχουν δεδομένο ότι το εκάστοτε κράτος ή οι υπερεθνικοί οργανισμοί θα προστρέξουν να τις διασώσουν, γιατί δεν αντέχουν την κατάρρευσή τους. Το είδαμε στη μνημονιακή Ευρώπη, το είδαμε στην αμερικανική οικονομική κρίση, το βλέπουμε στην Κίνα. Ταυτόχρονα αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή και μπορούν να πιέζουν είτε για την απορρύθμιση της αγοράς (όλη η «τραμπική» περίοδος στις ΗΠΑ ήταν ακριβώς ένα αφήγημα κατάργησης κανονισμών ελέγχου και δημόσιας λογοδοσίας), είτε για να φρενάρουν κάθε κανόνα που δεν τις εξυπηρετεί. Αλλά ακόμη και το αντίθετο, να πιέζουν για εφαρμογή κανονισμών, όταν αυτές είναι έτοιμες για επενδύσεις προς νέες κατευθύνσεις. Το τελευταίο το είδαμε στο χώρο της ενέργειας, όπου για πολλά χρόνια οι πετρελαϊκές εταιρείες ήταν αντίθετες σε μέτρα προστασίας περιβάλλοντος, μειώσεων ρύπων, πιο καθαρών καυσίμων κ.ο.κ. Μέχρι που στράφηκαν οι ίδιες σε σχετικά projects, οπότε πλέον υποχωρούν στην αντίθεσή τους.
Το δεύτερο στοιχείο, αυτό της σίγασης του ανταγωνισμού, το βλέπουμε επίσης συνεχώς. Βγαίνει μια μικρή εταιρεία με μια έξυπνη ιδέα, με μια πατέντα με προοπτική, με ένα ριζοσπαστικό προϊόν. Σχεδόν αμέσως θα εξαγοραστεί από μια μεγαλύτερη. Η κινεζική Alibaba έχει πάνω από 1.000 θυγατρικές, με τις περισσότερες να αποτελούν εξαγορές. Στο χώρο της πληροφορικής, η εξαγορά σε δυσθεώρητα ποσά είναι ο κανόνας των τελευταίων χρόνων. Το ίδιο συμβαίνει και στο χώρο της εύρεσης κεφαλαίων που «καταπίνονται» από τους μεγαλύτερους. Για παράδειγμα, η Apple πριν από λίγες εβδομάδες δανείστηκε 14 δισ. δολάρια, παρότι έχει σχεδόν 200 δισεκατομμύρια αποθεματικά και περιουσιακά στοιχεία.
Γιατί;
Γιατί μπορεί. Και γιατί τη συμφέρει οικονομικά, καθώς θα χρησιμοποιήσει μέρος τους για να επαναγοράσει μετοχές της. Με το επιτόκιο να είναι χαμηλότερο από το μέρισμα, ουσιαστικά κερδίζει αγοράζοντας τον εαυτό της! Οι προβληματικές αυτές εξελίξεις καταλήγουν σε τρία κύρια φαινόμενα: Αρχικά τη μεγέθυνση της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας, καθώς η συσσώρευση πλούτου σε ελάχιστες εταιρείες είναι δεδομένο ότι γίνεται εις βάρος της ισότιμης πρόσβασης σε αυτόν. Το δεύτερο φαινόμενο είναι η αδυναμία λειτουργίας του ανταγωνισμού, που νοείται μόνο μεταξύ τους. Και το τρίτο, η δυνατότητα προκαθορισμού κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων, μιας και η ολιγοπωλιακή ή μονοπωλιακή συνθήκη εξαπλώνεται σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε πλατφόρμες
social media, σε κάθε μορφή επικοινωνίας. Με τις μεγάλες εταιρείες να δηλώνουν, φορώντας προσωπείο κοινωνικής υπευθυνότητας, πως θα αποφασίζουν αυτές ποια είναι τα «αληθή» νέα, προωθώντας μια αλγοριθμική μηχανική ελέγχου της πληροφορίας. Εξελίξεις δηλαδή για τις οποίες ούτε εμβόλιο υπάρχει αλλά ούτε και προβλέπεται.
