Theranos: Η απίστευτη ιστορία της Ελίζαμπεθ Χόλμς και των σκοτεινών μυστικών ενός “ιατρικού θαύματος”
Οι πιθανότητες μιας νέας πρωτοποριακής ιδέας να εξελιχθεί από το προσχέδιο ενός επιχειρηματικού πλάνου σε μια εταιρεία startup με εκατομμύρια κέρδη και αξία πάνω από ένα δισεκατομμύριο, ακόμα και στην σύγχρονη Μέκκα της τεχνολογίας, την Silicon Valley, είναι απειροελάχιστες. Για την ακρίβεια, στατιστικά, είναι μόλις …0,07%!
Πόσο μάλλον όταν αυτή η επαναστατική ιδέα προέρχεται από μια δευτεροετή φοιτήτρια του τμήματος Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, η οποία δεν έχει εμπειρία από επιχειρήσεις, προϋπηρεσία στον ιατρικό ή στον βιοχημικό τομέα και καμία απόδειξη ότι η ιδέα της είναι επιστημονικά εφαρμόσιμη.
Κι όμως το 2003 η 19χρονη τότε Ελίζαμπεθ Χόλμς, παρά τις αντιρρήσεις των καθηγητών της και τις αρνητικές απαντήσεις των πρώτων επενδυτών στους οποίους απευθύνθηκε, αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές της – κατά το παράδειγμα του παιδικού της ινδάλματος, Στηβ Τζομπς – και να ξεκινήσει την υλοποίησή της ιδέας της από τους κοιτώνες του πανεπιστημίου. Ήθελε να διαψεύσει όσους έλεγαν ότι η “ιδέα της δεν είναι εφικτή” και κυρίως να αποδείξει στον πατέρα της, Κρίστιαν (πρώην αντιπρόεδρο του πετρελαϊκού κολοσσού, Enron) πως είναι όντως γεννημένη για να “γράψει ιστορία”, όπως της έλεγε από παιδί.
Η απίστευτη ιστορία της Χολμς εξελίσσεται στην συνέχεια σαν σενάριο κινηματογραφικής ταινίας του Χόλιγουντ, με την ίδια να αναδεικνύεται μέσα σε 10 χρόνια σε «νέο Ζάκερμπεργκ» και «θηλυκό Στηβ Τζόμπς» , με την περιουσία της να απογειώνεται από μερικές χιλιάδες δολάρια σε 4,5 δισεκατομμύρια το 2013 και το πρόσωπό της να εμφανίζεται στα εξώφυλλα των κορυφαίων περιοδικών του κόσμου, όπως το Forbes, το Fortune, το BusinessWeek, το Bloomberg, και το Inc.
Μέσα σε μια πενταετία έγινε περιζήτητη προσκεκλημένη σε διεθνή συνέδρια, εκδηλώσεις και διαλέξεις, έδινε συνεντεύξεις στα μεγαλύτερα τηλεοπτικά δίκτυα του κόσμου και συμμετείχε σε κλειστά πάνελ με επώνυμους, όπως ο Μπιλ Κλίντον.
Πως όμως πέτυχε αυτό το επιχειρηματικό θαύμα, στο οποίο είχαν δοκιμάσει και αποτύχει παταγωδώς όλοι οι φαρμακευτικοί κολοσσοί τα τελευταία 70 χρόνια;
Ποια μυστικά έκρυβε η επαναστατική της ιδέα, που μπορούσε να αλλάξει μια ολόκληρη βιομηχανία και να επηρεάσει την ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη;
Με ποιους τρόπους κατάφερε να πείσει όλο τον κόσμο, από τους επενδυτές και τα ΜΜΕ μέχρι διακεκριμένους επιστήμονες, γιατρούς και κλινικές ότι θα φέρει επανάσταση στον χώρο της ιατρικής;
Και πως κατέληξε τελικά να αντιμετωπίζει 11 κατηγορίες για απάτη με ποινή φυλάκισης 20 ετών πριν γιορτάσει τον 15ο χρόνο λειτουργίας της Theranos;
Από την ιδέα… στην καταξίωση
Την δεύτερη χρονιά στο πανεπιστήμιο η Ελίζαμπεθ Χολμς πρότεινε σε καθηγητές της να αξιολογήσουν μια πρόταση της για την δημιουργία ενός ειδικού επιθέματος, το οποίο θα μπορούσε να ανιχνεύει ασθένειες και να αντικαταστήσει τις σύριγγες για την εισαγωγή των κατάλληλων αντιβιοτικών στο σώμα των ασθενών. Παρότι η αρχική της ιδέα δεν βρήκε καμία ανταπόκριση αφού προσέκρουσε σε μια σειρά τεχνικών, ιατρικών και τεχνολογικών προβλημάτων, έγινε η αφορμή να γνωριστεί με τον καθηγητή Τσάνινγκ Ρόμπερτσον. Τον άνθρωπο που έγινε ουσιαστικά ο πρώτος σύμβουλος και μέντοράς της.
Όταν η Χολμς προχώρησε στην ίδρυση της εταιρείας «Real-Time Cures» , την οποία λίγο αργότερα μετονόμασε σε «Theranos» (ως λογοπαίγνιο των λέξεων, Therapy και Diagnosis), διόρισε τον Ρόμπερτσον ως πρώτο μέλος στο νεοσύστατο διοικητικό συμβούλιο της startup.
Με τις ευλογίες και το κύρος του Δρ.Ρόμπερτσον, την καθοδήγηση του Ραμές Μπαλουάνι (ενός αμφιλεγόμενου 39χρονου Πακιστανού επιχειρηματία, με σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, τον οποίο είχε γνωρίσει δυο χρόνια νωρίτερα και είχαν ερωτική σχέση) και τις επιχειρηματικές γνωριμίες του πατέρα της, όπως ο επενδυτής Τιμ Ντέιπερ (γείτονας στο πατρικό της σπίτι και οικογενειακός φίλος) και ο επιχειρηματίας Βίκτορ Παλμιέρι (παιδικός φίλος του πατέρα της) κατάφερε ως τα τέλη του 2004 να συγκεντρώσει επενδυτικά κεφάλαια ύψους 6 εκατομμυρίων δολλαρίων για να εκκινήσει την εταιρεία της.
Μέσα στα επόμενα δυο χρόνια η «Theranos» προωθούσε επικοινωνιακά μια μίνι συσκευή για την συγκέντρωση δείγματος αίματος χωρίς ένεση ή σύριγγα και ένα μίνι εργαστήριο ανάλυσης σε μέγεθος …εκτυπωτή laser.
Το μήνυμα ήταν απλό: “Μια σταγόνα αίματος από το δάκτυλο σας, αρκεί για την πραγματοποίηση διαγνωστικών εξετάσεων ακριβείας για περισσότερες από 200 διαφορετικές ασθένειες”.
Δηλαδή, γρήγορα, ανώδυνα, με ελάχιστο αίμα – σχεδόν το 1% της ποσότητας των συνηθισμένων εξετάσεων – και με πολύ μικρότερο κόστος.
Το σχέδιο ήταν να εισέλθει στην αμερικανική αγορά των εργαστηριακών ελέγχων και αναλύσεων, που θεωρείται από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως με ετήσιο τζίρο πάνω από 70 δισεκατομμύρια, ως μια startup με πρωτοποριακό τεχνολογικό εξοπλισμό και μοναδικό λογισμικό με εκπληκτικές δυνατότητες.
Στις πρώτες παρουσιάσεις της μίνι συσκευής για την αιμοληψία του δείγματος, που ονομάζονταν «Nanotainer» (δηλ. Νανοσυλλέκτης) και της πρώτης συσκευής του συστήματος αναλύσεων (Theranos 1.0) το 2005 η Ελίζαμπεθ Χολμς επαναλάμβανε πως η πρωτοποριακή τεχνολογία της εταιρείας της είναι εμπνευσμένη από μια προσωπική της τραγωδία: την απώλεια του αγαπημένου της θείου από καρκίνο, την οποία απέδιδε στην παρωχημένη και ξεπερασμένη διαδικασία ανάλυσης και ανίχνευσης ασθενειών. Μάλιστα, δήλωνε ότι στόχος της ήταν να μην επιτρέψει να χάσει κανένας άλλος άνθρωπος τους αγαπημένους του, γιατί δεν διαγνώστηκε αρκετά έγκαιρα η ασθένεια, ώστε να ακολουθήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
Σε αυτό το διάστημα η Χολμς προχώρησε στην πρόσληψη πολλών σημαντικών στελεχών από την Apple, όπως η Άνα Αρριόλα από την σχεδιαστική ομάδα του iPhone και τον διορισμό του Avie Tevanian (έμπιστου συνεργάτη του Στηβ Τζομπς και συν-δημιουργό των συστημάτων MacOS και iOS). Όμως, παρά τις δηλώσεις για την μαζική παραγωγή του «Theranos 1.0» , για την διάθεσή του σε νοσοκομεία, κλινικές ακόμα και φαρμακευτικές εταιρείες για τα έλεγχο παρενεργειών φαρμάκων, έμεινε τελικά στο στάδιο του πρωτοτύπου και η Χολμς προχώρησε στην ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου, με την ονομασία «Edison» – προς τιμήν του εφευρέτη και πρωτοπόρου Τόμας Έντισον – το οποίο παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2007 (Μια δεκαετία αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν μια τροποποίηση ενός βιομηχανικού αυτοματοποιημένου μηχανήματος διανομής κόλλας με βραχίονα ρομπότ της εταιρείας Fisnar, με έδρα το Νιου Τζέρσεϊ!).
Γι’ αυτό και ανατέθηκε παράλληλα σε έμπειρα πρώην στελέχη σχεδιασμού και αρχιτεκτονικής της Apple ο επανασχεδιασμός του, σύμφωνα με εσωτερικά έγγραφα της Theranos.
Το «μεγάλο κόλπο»
Παράλληλα, με την επικοινωνιακή καμπάνια το ίδιο χρονικό διάστημα στο παρασκήνιο η Χολμς (μαζί με τον Μπαλουάνι, ο οποίος από το 2009 εμφανίζεται ως πρόεδρος του Δ.Σ. και είναι το Νο2 στην ιεραρχία της εταιρεία ως COO) έκλεισε μια σειρά από σημαντικές συμφωνίες, προκειμένου να δημιουργήσει ένα πανίσχυρο δίκτυο συνεργατών και ένα εντυπωσιακό διοικητικό συμβούλιο, με προσωπικότητες από τον χώρο της πολιτικής, των επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Το 2010 η Theranos διαπραγματεύεται επισήμως συμφωνίες συνεργασίας με την Walgreens και την Safeway, δυο από τις μεγαλύτερες εταιρείες λιανικής στις ΗΠΑ. Λίγους μήνες αργότερα, στις αρχές του 2011 o πρώην Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζορτζ Σούλτς δέχεται να ενταχθεί στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας και σε σύντομο χρονικό διάστημα η Theranos αποκτάει ένα από τα ισχυρότερα συμβούλια στον χώρο των επιχειρήσεων. Ανάμεσα στα μέλη του είναι ο Χένρι Κίσινγκερ (πρώην Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας δυο Αμερικανών προέδρων), οι πρώην Υπουργοί Άμυνας των ΗΠΑ,Τζέημς Μάττις και Γουίλιαμ Πέρρυ, δυο πρώην Γερουσιαστές (Σαμ Ναν και Γουίλιαμ Φρίστ), ο πρώην CEO της τράπεζας Wells Fargo, Ρίτσαρντ Κοβάσεβιτς και ο πρόεδρος του Ομίλου Bechtel, Ρίλεϊ Π. Μπεχτέλ.
Στις αρχές του 2012 η Theranos αναλαμβάνει τις αναλύσεις αίματος της κλινικής των εργαζομένων της Safeway με προοπτική στην συνέχεια να επεκταθεί η συνεργασία σε όλα τα σουπερμάρκετ της αλυσίδας με εσωτερικά φαρμακεία και στις θυγατρικές της.
Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο του 2013 ανακοινώνεται η συμφωνία με την Walgreens, την μεγαλύτερη λιανική αλυσίδα φαρμακείων και φαρμακευτικών προϊόντων στις Ηνωμένες Πολιτείες με παρουσία σε 50 κράτη, για την δημιουργία δειγματοληπτικών εργαστηρίων εντός καταστημάτων.
Δυο συνεργασίες αξίας πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων, που βασίζονται σε μια νέα φορητή συσκευή αναλύσεων, το «miniLab» , το οποίο αναπτύχθηκε ως πρωτότυπο το 2011.
Με το κύρος, τις διασυνδέσεις και τις προσωπικές γνωριμίες του νέου συμβουλίου και την δυναμική των δυο συμφωνιών η Theranos κατάφερε μέχρι τα τέλη του 2015 να συγκεντρώσει συνολικά επενδυτικά κεφάλαια 700 εκατομμυρίων από venture capital funds και επώνυμους επενδυτές, όπως ο Ρούμπερτ Μέρντοχ (ιδιοκτήτης του ομίλου Sky και του δικτύου Fox), ο Λάρι Ελισον (ιδρυτής της Oracle), χωρίς να έχει καν τις απαραίτητες εγκρίσεις από τις ομοσπονδιακές αρχές των ΗΠΑ και κυρίως από τον αμερικανικό Ε.Ο.Φ. (FDA).
Έτσι, ως τον Φεβρουάριο του 2014 η αξία της Theranos έχει εκτοξευτεί στα 9 δισεκατομμύρια δολλάρια, οι επενδυτές ήταν… σε λίστα αναμονής, οι βασικοί μέτοχοι θεωρούσαν σχεδόν σίγουρη την εισαγωγή της εταιρείας στο Χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης και η προσωπική περιουσία της Ελίζαμπεθ Χολμς άγγιζε πλέον τα 5 δις!
Η χιονοστιβάδα των αποκαλύψεων-σοκ και οι κατηγορίες
Από τον Φεβρουάριο του 2015 μέχρι και τον Μάιο του 2016, όταν ο Μπαλουάνι υπέβαλλε την παραίτησή του από την θέση του προέδρου και αποχώρησε από την εταιρεία, οι επώνυμες και ανώνυμες καταγγελίες κατά της Theranos και προσωπικά κατά της Ελίζαμπεθ Χολμς έπεφταν σαν την… βροχή. Οι περισσότερες από αγανακτισμένους πελάτες, που είχαν παραλάβει θετικά αποτελέσματα για ασθένειες που δεν είχαν στην πραγματικότητα ή λανθασμένες αρνητικές απαντήσεις σε εξετάσεις για σοβαρές παθήσεις. Στην καταιγίδα των νομικών προβλημάτων προστέθηκαν και οι αγωγές από επενδυτές, και πρώην συνεργάτες της Theranos, όπως η Walgreens.
Μέχρι τα τέλη του 2017 η Theranos φέρεται να κατέβαλε πάνω από 300 εκατομμύρια δολάρια σε δικηγορικά έξοδα, εξωδικαστικούς συμβιβασμούς με επενδυτές και αποζημιώσεις ασθενών, που είχαν υποβληθεί στα τεστ αίματος της εταιρείας.
Τα χειρότερα όμως έγιναν γνωστά λίγους μήνες αργότερα, όταν αποκαλύφθηκε πως η Theranos αποτελούσε το αντικείμενο εξονυχιστικής έρευνας από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το FBI, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC), τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (F.D.A.), το Κέντρο Ελέγχου Παροχών Υγείας (CMS) και Ομοσπονδιακούς Εισαγγελείς επί μια διετία.
Έτσι, τον Μάρτιο του 2018 η SEC απήγγειλε κατηγορίες για μαζική απάτη στους Χολμς και Μπαλουάνι. Στις 14 Μαρτίου του 2018 η Χόλμς αποδέχτηκε μια συμφωνία, που προέβλεπε την καταβολή προστίμου 500.000 δολλαρίων, την επιστροφή 18,9 εκατομμυρίων μετοχών από την κυριότητά της στον έλεγχο των θιγόμενων επενδυτών και την απαγόρευση συμμετοχής σε εταιρεία για 10 χρόνια, με αντάλλαγμα την αποφυγή ποινή φυλάκισης. Παρά τις κατηγορίες και τις ποινές η Ελίζαμπεθ Χολμς παρέμεινε στην θέση της CEO, επειδή η Theranos ήταν ιδιωτική και όχι εισηγμένη εταιρεία!
Κι αυτό το γραφειοκρατικό «παράθυρο» της επέτρεψε να διαπραγματευτεί και να εξασφαλίσει ένα δάνειο 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τον επενδυτικό όμιλο Fortress, με εγγύηση την πλειονότητα των μετοχών.
Στην συνέχεια όμως η Theranos δέχεται το τελευταίο και τελειωτικό «πλήγμα». Στις 15 Ιουνίου του 2018 το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ απήγγειλε στην Ελίζαμπεθ Χολμς και τον Ραμές Μπαλουάνι συνολικά 11 κατηγορίες (9 κατηγορίες για απάτη και 2 κατηγορίες για συνωμοσία με σκοπό την τέλεση απάτης).
Σύμφωνα, με τους ομοσπονδιακούς εισαγγελείς, η διετής έρευνα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, σε συνεργασία με το FBI, έδειξε ότι ως διοίκηση της Theranos είχαν δημιουργήσει και διαχειριζόταν από κοινού δυο διαφορετικά σχέδια: ένα για την εξαπάτηση των επενδυτών και ένα για την παραπλάνηση και εξαπάτηση του αγοραστικού κοινού και των ιατρών.
Από καταθέσεις πρώην εργαζομένων και έγγραφα αποκαλύφθηκε επίσης ότι ο εξοπλισμός αιματολογικών και μικροβιολογικών αναλύσεων της Theranos, όπως η συσκευή «Edison», δεν απέδωσε ποτέ αξιόπιστα αποτελέσματα και όσα τεστ εμπεριείχαν σωστά αποτελέσματα προέρχονταν από αναλύσεις με την χρήση εξοπλισμού γνωστών εταιρειών της διεθνούς αγοράς!
Ένα νέο κύμα αγωγών, μηνύσεων και καταγγελιών ακολουθεί την επίσημη ανακοίνωση του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
Έτσι, μετά τις δραματικές εξελίξεις, τον Απρίλιο του 2018 η Theranos απέλυσε 105 εργαζομένους (είχαν προηγηθεί 340 μέλη επιστημονικού προσωπικού το 2016 και 155 το 2017) και τους τελευταίους 20 τον Αύγουστο. Και στις 5 Σεπτεμβρίου του 2018 η Theranos ανακοίνωσε ότι ξεκίνησε η διαδικασία της λύσης, εκκαθάρισης και διάλυσης της εταιρείας.
Η ώρα της κρίσης
Μετά από αρκετά χρόνια και πολλές αναβολές, η ώρα της κρίσης για τη Theranos έχει φτάσει. Η 37χρονη πλέον Χολμς αλλά και ο πρώην COO της εταιρείας Μπαλουάνι, κατηγορούνται για συμμετοχή σε ένα σχέδιο πολλών εκατομμυρίων δολαρίων με στόχο την εξαπάτηση επενδυτών από το 2010 έως το 2015, καθώς και για την εξαπάτηση γιατρών και ασθενών που πλήρωσαν για τις υπηρεσίες αιματολογικού ελέγχου από το 2013 έως το 2016. Και οι δύο έχουν δηλώσει αθώοι και ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ποινή κάθειρξης έως και 20 ετών καθώς και πρόστιμο 250.000 δολαρίων, συν αποζημίωση για κάθε κατηγορία απάτης και συνομωσίας.
Η δίκη ξεκινά σήμερα 31 Αυγούστου και αναμένεται να διαρκέσει μήνες. Αν και δεν είναι ακόμα γνωστή η στρατηγική που θα ακολουθηθεί από κάθε πλευρά, πληροφορίες αναφέρουν ότι η Χολμς θα στραφεί κατά του Μπαλουάνι. Συγκεκριμένα, η πρώην CEO ενδέχεται να κατηγορήσει τον πρώην συνεργάτης της για ψυχολογική, συναισθηματική και σεξουαλική κακοποίηση, τακτικές που φέρεται όπως θα ισχυριστεί, χρησιμοποίησε για να ασκήσει έλεγχο πάνω της.
Σημειώνεται ότι στην προτεινόμενη λίστα μαρτύρων περιλαμβάνονται σχεδόν 280 άτομα, μερικοί εκ των οποίων είναι οι πιο γνωστοί συνεργάτες της Χολμς. Μεταξύ των “μεγαλύτερων ονομάτων” είναι ο μεγιστάνας των μέσων ενημέρωσης Ρούπερτ Μέρντοχ, ο οποίος κάποτε φέρεται να ήταν ο μεγαλύτερος επενδυτής της εταιρείας, έχοντας επενδύσει περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια, καθώς και ο David Boies, ο εξέχων δικηγόρος που εκπροσώπησε τον Harvey Weinstein και ήταν επενδυτής, μέλος του διοικητικού συμβουλίου και συμμετείχε στη νομική υπεράσπιση των Holmes και Theranos για ένα διάστημα.
